1. Αν θέλουμε να δούμε συνολικά το «δάσος», πριν εξετάσουμε χωριστά τα «δέντρα», θα πρέπει νομίζω να αποδεχτούμε ότι: Μέχρι σήμερα σοσιαλιστική επανάσταση στο χώρο του αναπτυγμένου καπιταλισμού δεν έγινε ή πάντως δεν επικράτησε. Αντίθετα, τις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα η εργατική τάξη και τα κομμουνιστικά κόμματα της Δύσης υπέκυψαν στην οπορτουνιστική διάβρωση και ενσωματώθηκαν στο καπιταλιστικό σύστημα, σαν «εργατική αριστοκρατία», πράγμα που δεν είχε προβλεφτεί από τους κλασικούς, στην έκταση τουλάχιστον που συνέβη.
2. Ολες οι σοσιαλιστικές (εντός ή εκτός εισαγωγικών) επαναστάσεις που έγιναν μέχρι σήμερα, συμπεριλαμβανόμενης και της Οκτωβριανής, έγιναν σε χώρες χαμηλής ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, γενικότερα σε χώρες καθυστερημένες, γεγονός που φαίνεται πως είχε καταλυτικές (αρνητικές) συνέπειες στην παραπέρα εξέλιξή τους.
Η λενινιστική θεωρία του «αδύνατου κρίκου» επιβεβαιώθηκε ιστορικά μόνο ως προς τη δυνατότητα κατάληψης της πολιτικής εξουσίας, όχι όμως και ως προς τη δυνατότητα οικοδόμησης του σοσιαλισμού - κομμουνισμού, ανεπίστρεπτα.
Η θέση του Μαρξ ότι «ένας κοινωνικός σχηματισμός ποτέ δεν εξαφανίζεται προτού αναπτυχθούν όλες οι παραγωγικές δυνάμεις που μπορεί να χωρέσει και νέες ανώτερες παραγωγικές σχέσεις ποτέ δεν εμφανίζονται προτού ωριμάσουν οι υλικοί όροι της ύπαρξής τους μέσα στους κόλπους της ίδιας της παλιάς κοινωνίας» (Κ. Μαρξ, πρόλογος στην «Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας) φαίνεται πως επιβεβαιώνεται, σε μια γενική θεώρηση.
Το συμπέρασμα αυτό του Μαρξ αφήνει λοιπόν ανοιχτό το ενδεχόμενο του πισωγυρίσματος - παλινόρθωσης, όταν ο παλαιότερος κοινωνικός σχηματισμός δεν ολοκλήρωσε τον ιστορικό του ρόλο, όπως π.χ. ο προεπαναστατικός καπιταλισμός στη Ρωσία.
Προφανώς στο χώρο της Κεντροανατολικής Ευρώπης έγινε και σε Κίνα, Βιετνάμ, Κούβα έγινε και γίνεται (;) προσπάθεια επιβολής ανώτερων παραγωγικών σχέσεων (σοσιαλιστικών), χωρίς όμως την παρουσία των υλικών όρων της ύπαρξής τους (μεγάλη και συγκεντρωμένη παραγωγή, υψηλή κοινωνικοποίησή της, υψηλή παραγωγικότητα και συσσώρευση πλούτου, πολυάριθμη και αναπτυγμένη εργατική τάξη, δηλαδή αναπτυγμένες γενικά παραγωγικές δυνάμεις). Αυτούς τους «υλικούς όρους», δηλαδή την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, που «χωρούσε» αλλά δεν επιτεύχθηκε στον καπιταλισμό, προσπαθούσαν γενικά (με «ανώτερες» μεν, πρώιμες όμως παραγωγικές σχέσεις) να επιτύχουν τα ΚΚ εξουσίας, με μέτρα που σήμερα χαρακτηρίζουμε σαν «οπορτουνιστικές πολιτικές».
Σωστά επισημαίνεται στη θέση 22 ότι «η κοινωνική βάση του οπορτουνισμού παραμένει όσο διατηρούνται μορφές ομαδικής (κολχόζ) και ατομικής ιδιοκτησίας, όσο παραμένουν εμπορευματικές χρηματικές σχέσεις, οι κοινωνικές διαφορές». Το ζήτημα βέβαια είναι αν αυτά μπορούσαν να αποφευχθούν τότε. Αν όμως δεν παίρνεται υπόψη η στόχευση των συγκεκριμένων πολιτικών και η πρόθεση των εμπνευστών τους, εύκολα μπορεί να χαρακτηριστούν π.χ. η «Νέα Οικ. Πολιτική» (ΝΕΠ), καθώς και η αναγκαστική κολεκτιβοποίηση, σαν οπορτουνιστικές πολιτικές και οι Λένιν και Στάλιν σαν οπορτουνιστές (όχι βέβαια πως έλειψαν και οι γνήσιοι οπορτουνιστές).
Βέβαια, οι «Θέσεις» υποστηρίζουν ότι τα νέα προβλήματα έπρεπε να λύνονται με πορεία προς τα εμπρός (κομμουνιστικές σχέσεις) και όχι με φυγή προς τα πίσω (αγορά). Ας μη μας διαφεύγει όμως ότι πολλές ενέργειες, που από μεγάλη χρονική απόσταση μας φαίνονται, λόγω των καταστροφικών τους συνεπειών, σαν λάθη, στην πραγματικότητα, μετά από προσεκτικότερη εξέταση, διαπιστώνουμε ότι δεν ήταν παρά αναγκαστικές επιλογές.
3. Το «λούμπεν» προλεταριάτο του τρίτου κόσμου, βυθισμένο στη φτώχεια και την εξαθλίωση, στερημένο από ταξική συνείδηση και δικαιώματα, δεν έχει βέβαια σήμερα επαναστατικές διαθέσεις, όπως και μέχρι τώρα.
4. Το παγκόσμιο λοιπόν εργατικό - κομμουνιστικό κίνημα βρίσκεται μπροστά, όχι απλά σε μια κρίση, αλλά σε πλήρες αδιέξοδο; Αυτό είναι το επιφαινόμενο. Στην πραγματικότητα οι αντιθέσεις του καπιταλιστικού συστήματος βαθαίνουν και οξύνονται, όπως έδειξε και η πρόσφατη κρίση του, που βρίσκεται στην αρχή της. Η καπιταλιστική διεθνοποίηση της οικονομίας θα συνεχίσει νομοτελειακά την πορεία της, η παγκόσμια αγορά θα ενιαιοποιείται ολοένα, όπως θα ενιαιοποιείται και η εργατική τάξη.
Οι εργαζόμενοι των καπιταλιστικών μητροπόλεων μάλλον σύντομα θα χάσουν την «αριστοκρατική» τους θέση στο παγκόσμιο σύστημα (διαδικασία που έχει ήδη προχωρήσει αρκετά), πιεζόμενοι από την υπερπροσφορά φτηνής εργατικής δύναμης από τα εκατομμύρια εργατών των χωρών του τρίτου κόσμου και σύντομα μάλλον θα συνειδητοποιήσουν αυτό που πραγματικά είναι: Προλετάριοι.
Παράλληλα, το σημερινό «λούμπεν» προλεταριάτο της καπιταλιστικής περιφέρειας δε θα αργήσει να ζητήσει και να κατακτήσει περισσότερα δικαιώματα, που κάποια από αυτά οι καπιταλιστές είναι αναγκασμένοι να παραχωρήσουν, προς χάρη της αύξησης της παραγωγικότητας και της κερδοφορίας του κεφαλαίου.
Ετσι, το σημερινό λούμπεν προλεταριάτο θα μεταβάλλεται ολοένα σε ένα προλεταριάτο με ταξική συνείδηση, εισορμώντας για πρώτη φορά στο ιστορικό προσκήνιο.
Ο καπιταλισμός «σπρώχνει» αθέλητά του την παγκόσμια εργατική τάξη στην ομογενοποίησή της, σε ένα διαφορετικό από το σημερινό, ενιαίο επίπεδο, στην ουσία συντελεί στην ενότητά της. Η παγκόσμια εργατική τάξη δε θα έχει άλλη επιλογή από το να κάνει πράξη την έκκληση του Κομ. Μανιφέστου: Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε!
Θόδωρος Αυγήτας
Ριζοσπάστης - 10 Φεβρουαρίου 2009
