Ο επαναστατικός μαρξισμός δεν είναι δόγμα. Το αντικείμενό του δεν είναι ένας αόρατος θεός, ένα ιδεατό σύμπαν, μια υπερβατική ιδέα. Δεν είναι ένα τελειωμένο καλούπι πίστης με αρχή και τέλος. Ενα στερεότυπο κατασκεύασμα, αναλλοίωτο, ψυχρό, μονότονο, εξωλογικό, αντεπιστημονικό σαν μια θρησκεία, που κηρύττει την τυφλή πίστη σε μεταφυσικές δυνάμεις, στην εγκαρτέρηση και στην υποταγή στους εκμεταλλευτές και αδικητές της κοινωνίας. Ο μαρξισμός έχει για αντικείμενό του τον άνθρωπο και τη ζωή του στη γη, την ανθρώπινη κοινωνία και τους νόμους της λειτουργίας της. Είναι κοσμοθεωρητική δύναμη δράσης δίχως αρχή και τέλος, θέλει ν' αμφιβάλλεις και να ερευνάς. Οι θρησκείες κηρύττουν την αδράνεια, ο μαρξισμός τη δράση. Καλλιεργούν την υποταγή, ο μαρξισμός την επανάσταση. Υπόσχονται τη βασιλεία στους ουρανούς, ο μαρξισμός τη βασιλεία στη γη.
Η μαρξιστική θεωρία όμως είναι μια κολοσσιαία διανοητική σύλληψη και γι' αυτό δύσκολα γίνεται κατανοητή από τις πλατιές λαϊκές μάζες. Ο μαρξισμός είναι η ίδια η φύση με τους νόμους της, είναι η ιστορία των ανθρώπινων κοινωνιών με τις δράσεις, τις αντιφάσεις και τις συγκρούσεις τους. Είναι το αέναο γίγνεσθαι και γέννημα αυτού του αδιάκοπου γίγνεσθαι. Φωτίζει και ξεκλειδώνει το παρελθόν και είναι μπούσουλας για το μέλλον. Γι' αυτό οι ιδρυτές του δεν το αποκάλεσαν δογματική θεωρία, αλλά «μέθοδο για δράση». Αν αυτόν τον μπούσουλα τον χρησιμοποιήσει επιδέξια η πρωτοπορία της παγκόσμιας εργατιάς, θα βαδίσει με σιγουριά προς τον τελικό σκοπό που είναι η «απαλλοτρίωση των απαλλοτριωτών» και η αναμόρφωση της ανθρώπινης κοινωνίας και του ίδιου του ανθρώπου.
Ο Στάλιν πίστευε βαθύτατα σ' αυτά. Πίστευε στο μαρξισμό - λενινισμό σαν είδος ιερού κειμηλίου που του έχουν εμπιστευτεί την αποκλειστική φύλαξη. Ηρθε όμως αντιμέτωπος με μια ατέλειωτη σειρά τεράστιων εμποδίων που ορθώθηκαν μπροστά στη σφαδάζουσα επανάσταση μετά τον εμφύλιο και την εξωτερική ιμπεριαλιστική επέμβαση: Την πείνα, τον οικονομικό αποκλεισμό, τα συνεχή σαμποτάζ και καταστροφή της αγροτικής παραγωγής από τους κουλάκους, την αδράνεια και την υπονομευτική δράση των αξιωματούχων και υπαλλήλων της τσαρικής κρατικής μηχανής, τις δολοφονίες στελεχών της επανάστασης, την αφόρητη πτώση του βιοτικού επιπέδου, την απέραντη αγραμματοσύνη κι αθλιότητα της μεγάλης πλειοψηφίας του ρωσικού λαού, τη διαρκή και οξεία εσωκομματική διαπάλη, την προκλητική, αδιάλειπτη και καταστρεπτική ξένη κατασκοπευτική δραστηριότητα, την ιμπεριαλιστική περικύκλωση, την παντελή έλλειψη ειδικών ή ικανών για τη μεγάλη στροφή της οικονομίας της χώρας από φεουδαρχοαστική προς μια θεαματική σοσιαλιστική κατεύθυνση, και, τελικά, με το πιο συντριπτικό, το πιο ολέθριο χτύπημα που είχε δεχτεί ποτέ η χώρα. Τη ναζιστική καταιγίδα. Παρ' όλα αυτά υπήρξε νίκη, αλλά με τι δυσθεώρητο κόστος! Οι μπροστάρηδες των μαχών, τα εκατομμύρια μέλη και στελέχη του κόμματος θυσιάστηκαν για τη νίκη κι άφησαν ένα τεράστιο δυσαναπλήρωτο κενό. Η απουσία αυτού του ποιοτικού ανθρώπινου δυναμικού, στη μεταπολεμική ΕΣΣΔ, είχε βαρύτατες συνέπειες και αποτέλεσε τον καθοριστικό παράγοντα της ασύλληπτης ανατροπής - καταστροφής που επακολούθησε τρεις δεκαετίες μετά το θάνατό του. Γιατί έλειψαν οι συνειδητοί κομμουνιστές, οι πιστοί, οι ψημένοι στις μάχες της παραγωγής και του πολέμου, εκείνα τα πρότυπα που ξεσήκωναν, οι οδηγητές. Εκείνοι που ήταν κοντά κι αφουγκράζονταν τον εργαζόμενο. Εκείνοι που προωθούσαν την πλατύτερη και ουσιαστικότερη λαϊκή συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων, καθώς και στον έλεγχο εφαρμογής τους σε τοπικό και σε κεντρικό επίπεδο. Εκείνοι που κρατούσαν άσβεστο τον πυρσό της επανάστασης, έδιναν πνοή και τραβούσαν τα πλήθη στο ακατόρθωτο. Και τους λαούς τους κινητοποιούν περισσότερο τα πρότυπα και όχι οι απομιμήσεις, η πράξη κι όχι η θεωρία.
Ξεπέρασε πολλά ο Στάλιν. Αλλα οριστικά, άλλα σε μικρότερο κι άλλα σε μεγαλύτερο βαθμό. Στα 30 χρόνια της ηγετικής του παρουσίας έμελλε να γίνει η υπ' αριθ. 1 προσωπικότητα του πλανήτη, άφταστο οργανωτικό ταλέντο, από τους πολιτικά σοφότερους άνδρες της ιστορίας, φαινόμενο επαναστατικής τόλμης και στρατηγικής ιδιοφυΐας, ο μυθικός αρχηγός του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος. Ο άνθρωπος που, παρά τις ασύλληπτες σε ποικιλία και ένταση αντιξοότητες, οργάνωσε από το μηδέν σοσιαλιστική κοινωνία και οικοδόμησε ένα πανίσχυρο κράτος -ουσιαστικά σε 15 χρόνια - που αντιμετώπισε την πιο τρομερή πολεμική θεομηνία της ιστορίας και νίκησε! Ηταν τόσο διορατικός, που έδωσε εντολή για την κατασκευή ατομικής βόμβας όταν οι Γερμανοί ήταν ακόμη έξω από τη Μόσχα (1942). Τόσο ήταν βέβαιος για τη νίκη, όσο ότι οι Αμερικανοί τη δικιά τους την προόριζαν γι' αυτόν και το σοσιαλισμό.
Ενας τέτοιος άνθρωπος, που ταρακούνησε τον πλανήτη, που τράνταξε συθέμελα τον ιμπεριαλισμό, που έσπειρε την ελπίδα στην ανθρωπότητα, αναπόφευκτο ήταν να αποκτήσει εκατομμύρια πιστούς, που ορκίζονταν ή πέθαιναν με το όνομά του στα χείλη, και χιλιάδες εχθρούς, εκ των οποίων οι χειρότεροι αναδείχτηκαν μέσα από τους πιο κοντινούς του συντρόφους που περίμεναν να πεθάνει για να τον ξαναθανατώσουν. Ηταν εκείνοι οι καιροσκόποι κι αναθεωρητές που ενώ διαφωνούσαν, λούφαξαν, φόρεσαν το μανδύα του υπερεπαναστάτη, τον ξεγέλασαν και περίμεναν την κατάλληλη στιγμή να δράσουν. Ηταν εκείνοι που όχι μόνο δεν άντεχαν τους ραγδαίους ρυθμούς που είχε επιβάλει ο Στάλιν (ήδη από το 1931 έλεγε ότι αν σε 10 χρόνια δε φτάσουμε τις αναπτυγμένες χώρες που είναι μπροστά μας 50 ως 100 χρόνια, θα μας τσακίσουν), αλλά ονειρεύονταν και συνωμοτούσαν για επαναφορά του καθεστώτος της μεταβατικής περιόδου (ΝΕΠ), ακόμα και την επάνοδο κεφαλαιοκρατικών σχέσεων.
Κι όσο υπήρχε Στάλιν, τα λάθη ήταν λίγα με το μηχανισμό ανίχνευσης να λειτουργεί και, κατά το δυνατό, να τα επανορθώνει. Αλλά, τέσσερα χρόνια μετά το θάνατό του, ο πρωταγωνιστής και πλέον αμείλικτος διώκτης των κομματικών στελεχών στις δίκες της Μόσχας, ο Ουκρανός Χρουστσόφ, αφού εξόντωσε - χωρίς δίκες - όσους νόμιζε ότι θα σταθούν εμπόδιο στην «αποσταλινοποίηση», μετατράπηκε σε εμετικό υπερασπιστή της μνήμης των εκκαθαρισθέντων στελεχών και σε χυδαίο κατήγορο και λασπολόγο του πρώην αρχηγού του, για τον οποίο ωστόσο, παρά την εμπάθεια που τον διακατείχε, παραδεχότανε ότι «από την πιο μικρή ως την κολοσσιαία λειτουργία του κράτους, του στρατού και του πολέμου, κανείς άλλος δεν είχε άποψη. Τα πάντα λειτουργούσαν κάτω από τη δική του σκέψη, τη δική του στρατηγική, τη δική του ευθύνη».
Δεν είναι ανεξήγητο λοιπόν που ο σοβιετικός λαός και οι λαοί του πλανήτη είχαν πειστεί απόλυτα για τις πραγματικά υπεράνθρωπες ικανότητες του κομμουνιστή ηγέτη, τον πατριωτισμό και τη δύναμη του ΚΚΣΕ, και πάνω τους στήριζαν την προοπτική και το όραμα για μια παγκόσμια κοινωνία χωρίς εκμεταλλευτές. Αυτήν την ασύλληπτη επένδυση στα ιδεώδη του κομμουνισμού που με τόσο ιδρώτα, αίμα, θυσίες και αγώνες έχτισε ο Στάλιν, άρχισε να ξηλώνει συστηματικά ο ανεκδιήγητος Χρουστσόφ, συνέχισε ο στενοκέφαλος Μπρέζνιεφ και ολοκλήρωσε η προδοτική κλίκα Γκορμπατσόφ - Σεβαρντνάτζε - Γιάκοβλεφ - Γιέλτσιν. Ανθρωποι που συνειδητά ή ασυνείδητα, με ανεπαρκέστατο μαρξιστικό εξοπλισμό, κατασκεύασαν ένα πελώριο, δυσκίνητο γραφειοκρατικό μηχανισμό, δεν επέτρεψαν τη διάχυση των νέων τεχνολογιών στην καθημερινότητα των Σοβιετικών πολιτών, άφησαν χωρίς τεχνολογική υποστήριξη το κολοσσιαίο οικοδόμημα της σοσιαλιστικής οικονομίας να παραπαίει - και το χειρότερο -αμαύρωσαν και γκρέμισαν τα σύμβολα και τις ιδέες που κινητοποιούσαν τους λαούς. Και όταν τα προβλήματα στην παραγωγή, στην ποιότητα, στην αποθήκευση, στην τιμολόγηση, στη διανομή, γιγαντώθηκαν, υπέδειξαν για ένοχο το σύστημα, ενώ ήταν αυτοί οι ίδιοι που το διαχειρίζονταν και στην ουσία το σαμπόταραν. Αντί να αρχίσουν την κατασκευή υπολογιστών στη χώρα, έτρεξαν κι αγόρασαν «πειραγμένα» υπολογιστικά συστήματα από τις ΗΠΑ και ταυτόχρονα εισήγαγαν καπιταλιστικές μεθόδους στην οικονομία. Προώθησαν την αυτονόμηση επιχειρήσεων και ενθάρρυναν τη δημιουργία προνομιούχων στρωμάτων (επανεμφάνιση τάξεων) από υψηλά αμειβόμενα στελέχη, που με τη σειρά τους αποτέλεσαν το θερμοκήπιο μιας εκτεταμένης μαύρης αγοράς που κατέκλυσε τη χώρα και συνοδεύτηκε από ένα τεράστιο κύμα διαφθοράς και διόγκωση της λαϊκής δυσαρέσκειας. Οι πρακτικές της ελεύθερης αγοράς που εισήχθησαν στην οικονομία διέβρωσαν τους κομματικούς και κυβερνητικούς μηχανισμούς και συγκρότησαν τις κοινωνικές δυνάμεις που επιδίωκαν συνειδητά πλέον την καπιταλιστική παλινόρθωση. Τα τραγικά γεγονότα του '89-'91 δεν ήταν πια παρά θέμα χρόνου. Ο κομμουνισμός λοιπόν δεν κατέρρευσε γιατί σαν καθεστώς χρεοκόπησε, αλλά γιατί του έλειψαν οι άξιοι και ικανοί υπερασπιστές του.
Επειδή οι μεγάλες πολιτικές προσωπικότητες γεννιούνται σπάνια και διαμορφώνονται σαν τέτοιες από την ιστορική περίοδο που ζουν, καθήκον όλων των κομμουνιστών που αγωνιούν για το μέλλον, είναι να μην έχουν πάντα έτοιμο το «ναι» στην όποια καθοδήγηση. Να μην αρκούνται στην τυπική, παθητική συμμετοχή στα κομματικά όργανα, να διαβάζουν πολύ και να νοιάζονται ακόμη περισσότερο. Ενα, μαρξιστικά τεκμηριωμένο, «όχι» θα είναι η καλύτερη προσφορά στην υπόθεση του σοσιαλισμού. Η ανθρωπότητα δεν μπορεί ν' αντέξει μια δεύτερη καταστροφή.
Κ. Α. Αποστολόπουλος
Φυσικός - Εκπαιδευτικός
Ριζοσπάστης - 11 Φεβρουαρίου 2009
