Πρώτη φορά στην ιστορία του ΚΚΕ, Συνέδριό του θα έχει ένα εκ των δύο ντοκουμέντων του μια θεωρητική επεξεργασία πρωτόγνωρη, με νέα ζητήματα και με ιδιαίτερη προσφορά στο παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα. Το ντοκουμέντο για το σοσιαλισμό επεξεργάζεται και απαντάει γιατί είναι δυνατόν να έχει την εξουσία η εργατική τάξη για 80 χρόνια και να τη χάσει. Γιατί; Γιατί δεν είχε επαγρύπνηση και μέτωπο με τον οπορτουνισμό.
Με αυτή την έννοια η τεκμηριωμένη επιστημονικά αυτή επεξεργασία, που βεβαίως αφήνει και ζητήματα για περαιτέρω έρευνα, αποτελεί πολύτιμη ενίσχυση της πείρας μας για την κατάκτηση και διατήρηση της σοσιαλιστικής εξουσίας, καθιστώντας το ΚΚΕ πιο έμπειρο και ισχυρό για λαϊκή αντεπίθεση. Αυτός είναι και ο λόγος της επίθεσης του ταξικού αντίπαλου, με ό,τι ένδυμα και να φοράει, προς το Κόμμα μας, ενόψει του 18ου Συνεδρίου.
Ωστόσο προκαλούν εντύπωση μερικές απόψεις, πολύ περιορισμένες βέβαια, που αφορούν την εξέλιξη των κολχόζ, για να υποστηρίξουν (κεκαλυμμένα ή όχι) ότι οι εμπορευματοχρηματικές σχέσεις που αντικειμενικά διατηρήθηκαν στην αρχή και που αντί να περιοριστούν και να μηδενιστούν, αναπτύχθηκαν, ειδικά μετά το 20ό Συνέδριο, περαιτέρω, δεν επέδρασαν στη συνείδηση και δε διαμόρφωσαν στρώμα, που εμπόδισε την ώθηση για το πέρασμα στον κομμουνισμό, στηρίζοντας έτσι τις οπορτουνιστικές αντιλήψεις και δράσεις.
Αμφισβητούν ουσιαστικά τη θέση 19 που τεκμηριωμένα, μέσα από επίσημα ντοκουμέντα, περιγράφει την εγκατάλειψη του σχεδιασμού για τη μετατροπή των κολχόζ σε ανώτερη μορφή, σε σοβχόζ, την πολιτική αποδυνάμωση του κεντρικού σχεδιασμού, την αποδυνάμωση του σοσιαλιστικού χαρακτήρα της ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής κ.ά. Και με άλλοθι υπαρκτά προβλήματα, προκειμένου να προωθήσουν την υιοθέτηση του κέρδους, ως κίνητρο για την παραγωγή. Μάλιστα σήμερα τα κρίνουμε όχι μόνο θεωρητικά, αλλά και από το αποτέλεσμα, αφού όχι μόνο δε λύθηκαν προβλήματα, αλλά οξύνθηκαν με ελλείψεις και ανεπάρκειες (ακόμη και τεχνικές) σε πολλά προϊόντα κατανάλωσης.
Θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι:
1. Στην πρώτη βαθμίδα που είναι ανώριμος, πρώιμος κομμουνισμός, δηλ. σοσιαλισμός, κοινωνικοποιούνται τα συγκεντρωμένα μέσα παραγωγής, αλλά παραμένουν μορφές ατομικής και ομαδικής ιδιοκτησίας που αποτελούν βάση για την ύπαρξη εμπορευματοχρηματικών σχέσεων. Για την επέκταση, ανάπτυξη και πλήρη κυριαρχία του κομμουνιστικού τρόπου παραγωγής συνεχίζεται η ταξική πάλη σε άλλες συνθήκες, με άλλες μορφές και μέσα, για αλλαγή όλων των οικονομικών σχέσεων και κατ' επέκταση όλων των κοινωνικών σχέσεων σε κομμουνιστικές. Αυτό προϋποθέτει κατάργηση κάθε ατομικής και ομαδικής ιδιοκτησίας στα μέσα και τα προϊόντα της παραγωγής (θέση 2).
Στα τέλη της δεκαετίας του '20 πρόβαλλε επιτακτικά η αναγκαιότητα ενός πλατιού συνεταιριστικού κινήματος, που έδωσε ώθηση στη συγκέντρωση της αγροτικής παραγωγής, και γι' αυτό αναπτύχθηκαν τα κολχόζ. Στις αρχές της δεκαετίας του '50 προβάλλει η επιτακτική ανάγκη μεγέθυνσης των κολχόζ με τη συνένωση των μικρών κολχόζ σε μεγάλα.1
Το ζήτημα που σωστά έθετε ο Ι. Β. ΣΤΑΛΙΝ το 1952, ήταν ότι υπήρχαν ποια οι ώριμες συνθήκες για την ανύψωση της κολχόζνικης ιδιοκτησίας στο επίπεδο της κοινωνικής ιδιοκτησίας και αυτό που χρειαζόταν ήταν «να αποκλειστούν τα περισσεύματα της κολχόζνικης παραγωγής από το σύστημα της εμπορευματικής κυκλοφορίας και να περιληφθούν στο σύστημα της ανταλλαγής προϊόντων ανάμεσα στην κρατική βιομηχανία και τα κολχόζ». Ετσι «θα έδινε τη δυνατότητα να περιληφθούν η βασική ιδιοκτησία των κολχόζ, τα προϊόντα της κολχόζνικης παραγωγής στο γενικό σύστημα της κοινωνικής σχεδιοποίησης και θα ήταν πραγματικό και αποφασιστικό μέσο για την ανύψωση της κολχόζνικης ιδιοκτησίας μέχρι το επίπεδο της κοινωνικής ιδιοκτησίας»2.
Αυτό σχεδιάστηκε, ξεκίνησε και υπήρχαν αποτελέσματα, όμως ανακόπηκε μετά το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ. Το 1958 επί Χρουστσόφ γίνονται αλλαγές στην οικονομία, μεταξύ των οποίων καταργείται η υποχρεωτική παράδοση της συγκομιδής στο κράτος, πωλούνται τα αγροτικά μηχανήματα των κρατικών γεωργικών σταθμών στα κολχόζ, ιδρύονται περιφερειακά οικονομικά συμβούλια κ.ά. Οι αλλαγές αποτυπώνονται και στην πορεία των κολχόζ, όχι μόνο ποιοτικά αλλά και αριθμητικά. Από το 1940 μέχρι το 1960 μειώθηκε ο αριθμός των κολχόζ κατά 81% από συγχωνεύσεις μεταξύ τους ή με σοβχόζ. Από το 1960 και μετά, την επόμενη 20ετία η μείωση είναι πολύ μικρότερη (41%), ο αριθμός τους περίπου σταθεροποιείται, που δείχνει το φρενάρισμα της μετατροπής τους σε κοινωνική ιδιοκτησία.
Ωστόσο η καλλιεργούμενη έκταση των κολχόζ δεν ακολούθησε την αντίστοιχη μείωση του αριθμού τους. Τα πλεονάσματα που πήγαιναν στην αγορά, προέρχονταν από αυτά που περίσσευαν στα κολχόζ όταν είχαν υπερεκπληρώσει το παραγωγικό πρόγραμμα και αυτά που προέρχονταν από ατομικά νοικοκυριά. Αφού είχαν παραχωρηθεί μέχρι 5 στρέμματα σε κάθε μέλος κολχόζ για ατομική (οικογενειακή) εκμετάλλευση.3 Το 1935 το ατομικό αγρόκτημα αυξήθηκε στα 10 στρέμματα των κολχόζικων και σοβχόζικων. Το Νοέμβρη του 1971 τα οικογενειακά αγροκτήματα έφταναν τα 46 εκατ. στρέμματα.4 Ετσι, εκτός από τα έσοδα της μηνιάτικης πληρωμής εργασίας σε χρήμα, «οι κολχόζνικοι για πληρωμή τους παίρνουν από το κοινωνικό νοικοκυριό προϊόντα σε είδος. Κολχόζνικοι και εργαζόμενοι σε σοβχόζ έχουν σημαντικά έσοδα από το ατομικό νοικοκυριό».5
Συνεπώς ενισχύθηκαν οι εμπορευματοχρηματικές σχέσεις που επέδρασαν στη συνείδηση, αφού το κίνητρο της παραγωγής ήταν για την αγορά και το κέρδος και όχι η κάλυψη των κοινωνικών αναγκών.
2) Στον προσυνεδριακό διάλογο διατυπώθηκε η άποψη ότι ο κεντρικός σχεδιασμός ουδέποτε ατόνησε μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του '80. Δεν είναι αλήθεια. Στην απόφαση της ΚΕ του ΚΚΣΕ και του Υπουργικού Συμβουλίου της ΕΣΣΔ «Για την τελειοποίηση της σχεδιοποίησης και το δυνάμωμα της οικονομικής ενθάρρυνσης της Βιομηχανικής παραγωγής» στις 3 Οκτώβρη 1965 (κυριαρχούν οι οπορτουνιστικές απόψεις), αναφέρει στο 2ο κεφάλαιο ΓΙΑ ΤΟ ΔΥΝΑΜΩΜΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΕΝΘΑΡΡΥΝΣΗΣ ΚΑΙ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΤΗΣ ΙΔΙΟΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ «Να αναγνωριστεί αναγκαίο, να ενισχυθεί ο ρόλος του κέρδους στην οικονομική ενθάρρυνση των επιχειρήσεων και στην ανύψωση του υλικού ενδιαφέροντος των κολεκτίβων...».
Οι νέες μεταρρυθμίσεις (ιδιοσυντήρηση, κέρδος κ.ά.), που χαρακτηρίζουν τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής και όχι τις σοσιαλιστικές, αφορούν όχι μόνο τη βιομηχανία αλλά και τη λειτουργία των σοβχόζ. Αλλωστε εξειδικεύτηκε και στα σοβχόζ με απόφαση της ΚΕ του ΚΚΣΕ και του Υπουργικού Συμβουλίου της ΕΣΣΔ (13 Απρίλη 1967) σύμφωνα με την οποία και τα σοβχόζ θα λειτουργούν εξ ολοκλήρου ιδιοσυντηρούμενα.6
Συνεπώς η αυτοδιαχείριση (ιδιοσυντήρηση) και εμπορευματοποίηση της παραγωγής με το κίνητρο του κέρδους υπονόμευσαν άμεσα και καθαρά τον κεντρικό σχεδιασμό. Φαίνεται αυτό και στον τρόπο συγκέντρωσης των γεωργικών προϊόντων, που γινόταν με ενιαίο τρόπο στην αρχή από το 1928, μέσα από συμβάσεις συγκέντρωσης γεωργικών προϊόντων (σ.σ.γ.π.) στην ΕΣΣΔ.
Με απόφαση της Ολομέλειας της 25ης Φεβρουαρίου 1961 αλλάζει ο τρόπος και «οι σ.σ.γ.π κλείνονται μεταξύ των οργανισμών συγκέντρωσης και των γεωργικών επιχειρήσεων με βάση τα προγράμματα συγκέντρωσης γεωργικών προϊόντων και τις ποσότητες που χρειάζεται να συγκεντρωθούν καθ' υπέρβαση των δεικτών των κρατικών προγραμμάτων». Αυτό πάλι ξαναλλάζει με απόφαση της Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΣΕ το Μάρτιο του 1965, όπου μετά από «τις απαραίτητες οικονομικές και νομικές εγγυήσεις για απρόσκοπτη οικονομική δραστηριότητα των κολχόζ και σοβχόζ ενίσχυσαν την οικονομική τους αυτοτέλεια, επέτρεψαν να προσδιοριστούν καλύτερα οι προοπτικές ανάπτυξης της παραγωγής και να εφαρμοστεί τολμηρότερα η εξειδίκευσή της και να χρησιμοποιηθούν αποδοτικότερα οι επενδύσεις κεφαλαίου». Το 25ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ (1976) υπέδειξε ότι «είναι ανάγκη να ενισχύονται και να αναπτύσσονται οι απευθείας σχέσεις των βιομηχανικών και εμπορικών επιχειρήσεων με τα κολχόζ και τα σοβχόζ και να επιδιώκεται η πραγματοποίηση της παραλαβής των προϊόντων επί τόπου στις γεωργικές επιχειρήσεις».7
Ετσι υπονομεύτηκε ο κεντρικός σχεδιασμός, αφού όχι μόνο τα κολχόζ αλλά και τα σοβχόζ αυτοδιαχειρίζονταν ως προς τον προγραμματισμό, την παραγωγή και διάθεση των προϊόντων τους, που αυτονομείται από τις κοινωνικές ανάγκες. Ανεξάρτητα από λάθη και παρεκκλίσεις, δεν αναιρείται το σύστημα που τέθηκε σε κίνηση με την Οκτωβριανή Επανάσταση κατά τον 20ό αιώνα, έδειξε την ανωτερότητά του για την εργασία και τη ζωή των λαών. Γι' αυτό και η επιθετικότητα των αντιπάλων σε κάθε προσπάθεια που κάνει το Κόμμα μας, για να υπερασπιστεί και να προωθήσει το σοσιαλισμό, όπως είναι ακριβώς το ντοκουμέντο του σοσιαλισμού.
__________________
Σημειώσεις:
1) Ι. Β. ΣΤΑΛΙΝ, «Οικονομικά προβλήματα του Σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ» σελ. 13 .
2) Ο.π. σελ. 118-119.
3) «Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια», «κολχόζ - οικογένεια», τόμος17ος, σελ. 557.
4) Ο.π. σελ. 552
5) Ο.π.
6) «Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια», «Σοβχόζ», τόμος 30ός, σελ. 607.
7) «Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια», «συμβάσεις συγκέντρωσης γεωργικών προϊόντων (σ.σ.γ.π) στην ΕΣΣΔ», τόμος 32ος, σελ. 319.
Διαμάντω Μανωλάκου
Μέλος της ΚΕ
Ριζοσπάστης - 15 Φεβρουαρίου 2009
