Η θέση της Ελλάδας στο ιμπεριαλιστικό σύστημα χαρακτηρίζεται ενδιάμεση και όχι ενδιάμεση και εξαρτημένη. Αυτό αφήνει ορισμένα κενά και γεννά κάποιες απορίες με δεδομένο ότι στο Πρόγραμμα του Κόμματος γίνεται λόγος για «ενδιάμεση και εξαρτημένη θέση»1. Εχει αλλάξει η θέση της Ελλάδας στο σύστημα του ιμπεριαλισμού; Στις Θέσεις αναφέρεται ξεκάθαρα πως δεν έχει συμβεί κάτι τέτοιο. Δεν αναφέρεται όμως γιατί εγκαταλείπεται ο όρος εξάρτηση από τη στιγμή μάλιστα που έτσι προκύπτει και αναντιστοιχία με την προγραμματική θέση και χωρίς να έχει τεθεί ως θέμα του Συνεδρίου η αλλαγή σημείων του Προγράμματος.
Η αλλαγή αυτή σημαίνει πως θεωρούμε ότι μιλώντας για εξάρτηση δεν αποδίδεται σωστά ο χαρακτήρας των σχέσεων μεταξύ των χωρών στο σύστημα του ιμπεριαλισμού ή ότι ειδικά είναι λάθος να χρησιμοποιείται ο όρος για να χαρακτηρίσουμε τον ελληνικό καπιταλισμό;
Κατ' αρχήν στην εποχή του ιμπεριαλισμού οι σχέσεις εξάρτησης μεταξύ των χωρών αποτελούν «γενικό σύστημα, μέρος του συνόλου των σχέσεων του μοιράσματος του κόσμου, κρίκους της αλυσίδας των πράξεων του παγκόσμιου χρηματιστικού κεφαλαίου»2. Μπορεί να μην είναι σήμερα αυτές οι σχέσεις αποικιακού τύπου, όπως την εποχή του Λένιν. Ομως ο ανταγωνισμός των μονοπωλίων, οξύνοντας την ανισομετρία και τις αντιθέσεις σε παγκόσμια κλίμακα, οδηγεί στη διαμόρφωση νέων δεσμών εξάρτησης μέσα από διεθνείς καπιταλιστικούς Οργανισμούς και Ενώσεις και την επιβολή διεθνών κρατικομονοπωλιακών ρυθμίσεων που καθορίζονται από το συσχετισμό δύναμης μεταξύ των μονοπωλίων, μέσα από ιμπεριαλιστικούς μηχανισμούς επέμβασης και υποταγής.
Οσον αφορά τον ελληνικό καπιταλισμό η εξάρτηση συνδέεται με συγκεκριμένους ιστορικούς λόγους της ανάπτυξής του3 και εντοπίζεται στην ανάπτυξη συγκεκριμένων κλάδων (π.χ. ενεργειακή, διατροφική, αμυντική εξάρτηση). Υπάρχουν βέβαια και νέα δεδομένα στην ανάπτυξη του ελληνικού καπιταλισμού: αναβάθμιση του ρόλου του στα Βαλκάνια, αύξηση της εξαγωγής κεφαλαίων, διείσδυση σε νέες αγορές, πιο στενή σύμπραξη του ελληνικού με το ξένο κεφάλαιο και πολύπλευρη διασύνδεση μαζί του. Ομως η εξάρτηση δεν είναι εξωτερικό πρόβλημα, αλλά αναπόσπαστα δεμένη με το κοινωνικο-οικονομικό σύστημα, τον ίδιο τον ελληνικό καπιταλισμό. Ετσι η ανάπτυξη του ελληνικού καπιταλισμού ενισχύοντας την ανισομετρία ανάμεσα στους κλάδους οδηγεί στο να βαθαίνει η εξάρτηση. Η πιο πολύπλευρη διασύνδεση του ελληνικού κεφαλαίου με ξένα κεφάλαια και η συμμετοχή του σε πολυεθνικούς ομίλους διαμορφώνει βέβαια σχέσεις αλληλεξάρτησης αλλά σε ανισότιμη βάση. Τέτοιου είδους όμως σχέσεις, σε ανισότιμη βάση, δεν είναι ουσιαστικά σχέσεις οικονομικής εξάρτησης;
Είναι αλήθεια βέβαια ότι στο παρελθόν οι σχέσεις εξάρτησης χρησιμοποιήθηκαν ως αφετηρία για να υποστηριχτούν από το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα λανθασμένες θέσεις - υπονομεύοντας έτσι τη χάραξη επαναστατικής στρατηγικής - περί συμμαχίας με την εθνική αστική τάξη σε μια σειρά χώρες4. Δε νομίζω ότι πρόκειται για ικανοποιητικό αντεπιχείρημα. Τέτοιου είδους προβλήματα στρατηγικής στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα έχουν βαθύτερες αιτίες και συνδέονται και με αντιλήψεις που επικρατούν μετά την οπορτουνιστική στροφή του 20ού Συνεδρίου του ΚΚΣΕ, ζητήματα που αναλύονται στις θέσεις της ΚΕ για το Σοσιαλισμό. Το κύριο όμως είναι ότι «η κατάργηση της ιμπεριαλιστικής εξάρτησης δεν μπορεί να γίνει δίχως να θιγεί και να ανατραπεί εκ βάθρων το ίδιο το κοινωνικοοικονομικό σύστημα στην Ελλάδα»5. Πιστεύω πως πρόκειται για σημαντικό ζήτημα που χρειάζεται να συζητηθεί εκτενέστερα, από τη στιγμή μάλιστα που συνδέεται και με τον καθορισμό συγκεκριμένων καθηκόντων για την επίλυση προβλημάτων της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, που θα προέρχονται από τις συνθήκες οικοδόμησης στη χώρα μας.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:
1. «Το Πρόγραμμα του ΚΚΕ», έκδοση της ΚΕ του ΚΚΕ, 1996, σελ. 19-23.
2. Β. Ι. Λένιν: «Ο ιμπεριαλισμός ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού», «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα 1986, σελ. 86.
3. Αναλυτικά στο Πρόγραμμα του ΚΚΕ, ό.π.
4. Χαρακτηριστικό της ανάπτυξης τέτοιων αντιλήψεων: Ινστιτούτο Κοινωνικών Επιστημών ΕΣΣΔ, «Το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα. Ζητήματα στρατηγικής και τακτικής», «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα 1977.
5. 15ο Συνέδριο του ΚΚΕ, ντοκουμέντα, έκδοση της ΚΕ του ΚΚΕ, Αθήνα 1996, σελ. 22.
Βαγγέλης Βάγιας
ΚΟΒ Κεντρικού Μενιδίου ΚΟ Αττικής
Ριζοσπάστης - 7 Φεβρουαρίου 2009
