Είναι γνωστή σε ορισμένους κύκλους διανοουμένων και φοιτητών η «άποψη» ότι οι διευθυντές και τα ανώτερα στελέχη της οικονομίας και του κράτους αποτελούσαν στη Σοβιετική Ενωση κοινωνικό στρώμα ή κοινωνική τάξη και ότι η Σοβιετική Ενωση ήταν ταξική κοινωνία, δηλαδή υπήρχαν ταξικές ανταγωνιστικές αντιθέσεις, όπως υπάρχουν στον καπιταλισμό και ότι στην ΕΣΣΔ δεν οικοδομήθηκε σοσιαλισμός.
Τελευταία μάλιστα γράφτηκε στο διάλογο κατηγορηματικά ότι «τη λεγόμενη περίοδο Στάλιν ...ανακόπτεται η όποια σοσιαλιστική οικοδόμηση είχε γίνει στη Σοβιετική Ενωση» και ότι υπήρχε «σοβιετική αστική τάξη» (οι διευθυντές και τα στελέχη). Ο δε Στάλιν θεωρείται έμμεσα πλην σαφώς «πολιτικός εκπρόσωπος αυτού του αστικού στρώματος»!
Για να διευκρινιστεί το ζήτημα, παραθέτουμε τον ορισμό του Λένιν για τις τάξεις, ο οποίος στηρίζεται στην ανάλυση του Μαρξ και του Ενγκελς, αλλά και σε δική του έρευνα: «Τάξεις ονομάζονται μεγάλες ομάδες ανθρώπων που ξεχωρίζουν μεταξύ τους από τη θέση που κατέχουν μέσα σ' ένα ιστορικά καθορισμένο σύστημα της κοινωνικής παραγωγής, από τη σχέση τους (στο μεγαλύτερο μέρος κατοχυρωμένη και διατυπωμένη σε νόμους) προς τα μέσα παραγωγής, από το ρόλο τους στην κοινωνική οργάνωση της εργασίας και συνεπώς από τους τρόπους που ιδιοποιούνται τη μερίδα του κοινωνικού πλούτου που διαθέτουν και από το μέγεθος αυτής της μερίδας. Τάξεις είναι οι ομάδες εκείνες ανθρώπων, που η μια μπορεί να ιδιοποιείται τη δουλειά της άλλης, χάρη στη διαφορά της θέσης που κατέχει μέσα σ' ένα καθορισμένο σύστημα της κοινωνικής οικονομίας.
Είναι φανερό ότι για την ολοκληρωτική κατάργηση των τάξεων, πρέπει όχι μόνο να ανατραπούν οι εκμεταλλευτές, οι τσιφλικάδες και οι καπιταλιστές, όχι μόνο να καταργηθεί η ιδιοκτησία τους, πρέπει ακόμη να καταργηθεί και κάθε ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, πρέπει να εξαλειφθεί τόσο η διαφορά ανάμεσα στην πόλη και το χωριό, όσο και η διαφορά ανάμεσα στους ανθρώπους της σωματικής και της πνευματικής εργασίας» («Η μεγάλη πρωτοβουλία», «Απαντα», τομ. 39, σελ. 15).
Από τα τρία κριτήρια: α) Σχέση προς τα μέσα παραγωγής (κατοχή ή όχι μέσων παραγωγής) β) ρόλος στην κοινωνική οργάνωση της εργασίας (διευθυντική, στελεχιακή ή όχι) γ) μέγεθος της μερίδας του κοινωνικού πλούτου (ύψος εισοδήματος), το καθοριστικό είναι το πρώτο (κατοχή ή όχι μέσων παραγωγής). Τα άλλα δυο είναι δευτερεύοντα «που προκύπτουν ως μετασχηματισμένη παράγωγη μορφή του βασικού κριτηρίου, έχουν όμως μια σχετική αυτονομία».
«Οι σχέσεις με τα μέσα παραγωγής παίζουν καθοριστικό ρόλο στην ταξική διαστρωμάτωση μιας συγκεκριμένης κοινωνίας».
Ο ορισμός του Λένιν έχει καθολική ισχύ και αναφέρεται σε όλους τους κοινωνικοοικονομικούς σχηματισμούς, τον ασιατικό, τον αρχαίο δουλοκτητικό, το φεουδαρχικό, στον καπιταλισμό και το σοσιαλισμό.
Οι στρωματοποιήσεις της κοινωνίας με βάση το ύψος του εισοδήματος ή το ρόλο στην οργάνωση της εργασίας «δεν είναι ανεξάρτητες ταξικές στρωματοποιήσεις της κοινωνίας, αλλά μόνο μορφές έκφρασης των σχέσεων ως προς τα μέσα παραγωγής, παρόλο που έχουν μια σχετική αυτονομία».
Επίσης, όλα τα κριτήρια χρησιμοποιούνται από τον Μαρξ, τον Ενγκελς και τον Λένιν στο σύνολό τους και όχι μεμονωμένα.
(Ολα τα παραπάνω στοιχεία είναι παρμένα από το βιβλίο του Περικλή Παπαδόπουλου «Η ταξική διάρθρωση της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας», δεύτερη έκδοση, «Σύγχρονη Εποχή», σελίδες 23 έως 44).
Πουθενά στα έργα των Μαρξ, Ενγκελς και Λένιν δεν αναφέρονται ως ανεξάρτητο κοινωνικό στρώμα και ως ανεξάρτητη κοινωνική τάξη οι διευθυντές και τα ανώτερα στελέχη των επιχειρήσεων και του κράτους. Στον καπιταλισμό εντάσσονται στην αστική τάξη, η οποία κατέχει τα μέσα παραγωγής (ιδιοκτησία) και την υπηρετούν έναντι μεγάλου μισθού και απολαβών. Εντάσσονται στην αστική τάξη όχι «φύσει» αλλά «θέσει», «εκ της θέσεως», από το ρόλο τους και το εισόδημα.
Στο σοσιαλισμό, στην ΕΣΣΔ δεν υπήρχε αστική τάξη, αφού καταργήθηκε η ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής. Γι' αυτό οι διευθυντές δεν ήταν και δεν μπορούσαν να γίνουν αστική τάξη - έγιναν με την ανατροπή του σοσιαλισμού αποκτώντας μέσα παραγωγής, τράπεζες και εμπορικές. Στο σοσιαλισμό οι διευθυντές και τα ανώτερα στελέχη ανήκουν στη διανόηση, δεν έχουν ξεχωριστή ταξική συνείδηση ούτε ξεχωριστή ταξική ιδεολογία και υπηρετούν την εργατική τάξη εφαρμόζοντας την πολιτική του κόμματος και του κράτους της δικτατορίας του προλεταριάτου.
Το ότι έχουν υψηλότερη αμοιβή είναι αναγκαίο και αναπόφευκτο στο σοσιαλισμό, σύμφωνα με την αρχή «από τον καθένα ανάλογα με τις ικανότητες, στον καθένα ανάλογα με την εργασία». Είναι αντικείμενο συζήτησης βέβαια το «πόσο υψηλότερη».
Το ότι στο σοσιαλισμό υπάρχουν διευθυντές και στελέχη επίσης είναι αναγκαίο και αναπόφευκτο. Το ζητούμενο είναι οι αρμοδιότητές τους, η λειτουργία τους στο πλαίσιο συλλογικών οργάνων, η λογοδοσία και η δυνατότητα ανάκλησής τους, οι θεσμοί εργατικού ελέγχου και φυσικά η πολιτική του κομμουνιστικού κόμματος και του κράτους της δικτατορίας του προλεταριάτου.
Το ότι μετά το 20ό Συνέδριο ορισμένοι ή πολλοί διευθυντές και στελέχη εκμεταλλεύονταν τη θέση τους για να επωφελούνται ατομικά (παραοικονομία - μαύρη αγορά) οφείλεται στην πολιτική που εφαρμόζεται στην οικονομία και στο κράτος και στα προβλήματα που έχει το ίδιο το κόμμα. Ζητούμενο παραμένει αν είχαν και θεσμοθετημένα «προνόμια» - υπάρχουν στοιχεία;
Πάντως κοινωνική τάξη - αστική δεν ήταν. Οι τάξεις στη Σοβιετική Ενωση ήταν δυο: Η εργατική και οι συνεταιρισμένοι αγρότες, τάξεις σύμμαχες χωρίς ανταγωνιστικά συμφέροντα καπιταλιστικού τύπου. Οι τάξεις αυτές είχαν συμφέρον από την οικοδόμηση του σοσιαλισμού με την προϋπόθεση ότι τον κυρίαρχο ρόλο τον έχει η εργατική τάξη και ότι βαθμιαία έπρεπε να προχωράει η κοινωνικοποίηση της συνεταιριστικής ιδιοκτησίας, να ενισχύεται ο κεντρικός σχεδιασμός της οικονομίας και να βαθαίνει η συμμετοχή του λαού στις διαδικασίες και τις αποφάσεις της οικοδόμησης.
Στην πορεία βέβαια μετά το 20ό Συνέδριο και μπροστά στα προβλήματα που είχαν συσσωρευτεί από το παρελθόν και κυρίως γιατί οι παραγωγικές σχέσεις στέκονταν εμπόδιο στην παραπέρα ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων ακολουθήθηκε από το ΚΚΣΕ η αντίστροφη πορεία, η οποία αναλύεται διεξοδικά στις Θέσεις της ΚΕ, με κατάληξη την αντεπανάσταση.
Σε αυτή την αντίστροφη πορεία προς την «αγορά» έπαιξε το γνωστό ρόλο φυσικά και ένα σημαντικό μέρος των διευθυντών και στελεχών, αφού το κόμμα και το κράτος βαθμιαία είχαν αποσπαστεί, είχαν αυτονομηθεί από τα συμφέροντα της εργατικής τάξης.
Το 1930 ο Στάλιν με εισήγησή του στο Συνέδριο έκανε την πρόβλεψη ότι θα ξεσπάσει Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, ότι η ΕΣΣΔ θα δεχτεί επίθεση και γι' αυτό θα έπρεπε να προετοιμαστεί ανάλογα σε όλα τα επίπεδα.
Η αστική τάξη μετά την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής και το τέλος της ΝΕΠ είχε γίνει επιθετική, προσδοκώντας με την υπονόμευση και τις δυσκολίες ότι δε θα οργανωθεί σοσιαλιστική οικονομία.
Η τάξη των κουλάκων - γαιοκτημόνων χρησιμοποιούσε τη μεγάλη γαιοκτησία που κατείχε για να υπονομεύσει την οικονομία προκαλώντας ακόμη και προβλήματα επισιτισμού. Οι εχθρικές προς το σοσιαλισμό δυνάμεις προσπαθούσαν να καλλιεργήσουν τον εθνικισμό σε ορισμένες εθνικές ομάδες ευνοώντας ακόμη και αποσχιστικές τάσεις. Κι όλα αυτά με την απειλή του πολέμου να έρχεται πιο κοντά, γεγονός που αναπτέρωνε τις ελπίδες των εχθρών του σοσιαλισμού μέσα στην ΕΣΣΔ, με τη φασιστική Γερμανία να υπερεξοπλίζεται και την ιμπεριαλιστική περικύκλωση παρούσα και με «τους πράκτορες, τους κατασκόπους και τους σαμποτέρ που έστελναν στο εσωτερικό της ΕΣΣΔ οι μυστικές υπηρεσίες του ιμπεριαλισμού».
Ολα τα παραπάνω φυσικά εξηγούν τη θέση της ηγεσίας του ΚΚΣΕ εκείνη την περίοδο ότι στο σοσιαλισμό οξύνεται η ταξική πάλη αλλά με άλλες μορφές.
Βέβαια, μετά την επιτυχία της κολεκτιβοποίησης και την οργάνωση της σοσιαλιστικής οικονομίας με την πλήρη εξουδετέρωση της αστικής τάξης και των κουλάκων, από καθαρά ταξική - πολιτική άποψη και από την άποψη της κύριας πολιτικής αντίθεσης το σοσιαλιστικό κράτος πραγματικά «δεν έχει ποιον να καταπιέσει ταξικά πολιτικά» στο εσωτερικό της χώρας. Το κράτος της δικτατορίας του προλεταριάτου χρειάζεται όμως για τη συνέχιση της οικοδόμησης του σοσιαλισμού και την ολοκληρωτική κατάργηση των τάξεων και για να αντιμετωπίσει τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο που είναι στη βάση του ακραία εκδήλωση της πάλης των τάξεων σε διεθνές επίπεδο.
Αχιλλέας Θεοδωρακόπουλος
Φοιτητής Πολυτεχνείου, Αχτίδα ΑΕΙ ΚΟ Θεσσαλονίκης
Ριζοσπάστης - 10 Φεβρουαρίου 2009
