Σε αντίθεση με τις Θέσεις για το Συνέδριο, οι Θέσεις για το Σοσιαλισμό αποτελούν ως προς το περιεχόμενό τους ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον κείμενο, που ίσως να σηματοδοτήσει μια τομή για την Ιστορία του ΚΚΕ, αν συντρέξουν βέβαια και άλλες απαραίτητες προϋποθέσεις, από αυτές, που χαρακτηρίζουν τις ιστορικές στιγμές του εργατικού κινήματος.
Βέβαια, θα επαναλάβω, ότι τέτοια κείμενα πρέπει να είναι ακόμη πιο σύντομα, περιεκτικά και ευκολονόητα, ακόμη και για εργάτες καπιταλιστικών χωρών και ιδιαίτερα για τους μετανάστες εργάτες, που πρέπει να υπάρχει ειδική μέριμνα για τη συμμετοχή τους στο διάλογο. Τους περιθωριοποιούν οι άλλοι, μην τους αφήνουν και οι κομμουνιστές στο περιθώριο! Το κείμενο, αν μη τι άλλο, δείχνει πρόθεση αντιμετώπισης του σοβαρότερου προβλήματος της σύγχρονης ιστορίας με κριτήρια επιστημονικότητας, στη βάση του διαλεκτικού/ιστορικού υλισμού, και, το κυριότερο, ΠΑΡΑΜΕΡΙΖΟΝΤΑΣ πολλά βαρίδια, που το εργατικό κίνημα άφησε να του φορέσει η αντιδραστική προπαγάνδα και οι σκοτεινοί μηχανισμοί της.
Τούτη θεωρώ ότι είναι η σημαντικότερη συνεισφορά των Θέσεων της ΚΕ για το Σοσιαλισμό: Σπάει το «ταμπού», τη δαιμονοποίηση που είχε επιβληθεί, από τους κεφαλαιοκράτες και τους χρεοκοπημένους αριστερούς, στην αποφασιστικότερη και ενδοξότερη (κατ' εμένα) περίοδο του κομμουνιστικού κινήματος, που οριοθετείται ανάμεσα στο '17 και το '56. Και πολύ σωστά χαρακτηρίζεται το '56 στις Θέσεις σαν «σημείο στροφής». Είναι, για μένα, η κρίση, που ξεκαθαρίζει το θετικό προσανατολισμό αυτών των Θέσεων.
Σε αυτή τη βάση, η συζήτηση αυτή θα μας αποκαλύψει πολλά πράγματα, που κρύβονταν και δημιουργούσαν προβλήματα, χωρίς να τα καταλαβαίνουμε, θα ερμηνεύσει πολλά αινίγματα. Είναι πολύ χαρακτηριστικό ότι μέχρι τώρα οι πιο υστερικές αντιδράσεις για τις Θέσεις προέρχονται από τους «τάχα μου» αριστερούς ή «δημοκρατικούς» χώρους. Αντιλαμβάνονται ότι θα τους είναι πιο δύσκολο στο εξής να ποδηγετούν την κομμουνιστική αλλά και τη μη κομμουνιστική αριστερά. Στο περιεχόμενό του το κείμενο θίγει πάρα πολλά και σοβαρά ζητήματα, που δεν μπορούν εύκολα να λυθούν, όπως συχνά αναγνωρίζεται και μέσα στις γραμμές του.
Στην εισαγωγή αναφέρεται ότι η δικτατορία του προλεταριάτου «αναδείχτηκε σε ανώτερου τύπου δημοκρατία». Χρειάζεται προσοχή γιατί έχω την αίσθηση ότι η δικτατορία της εργατιάς χρησιμοποιήθηκε όχι λίγες φορές σαν πρόσχημα από τους κρυφοαστούς, που είχαν αναρριχηθεί στην ηγεσία της ΕΣΣΔ, για κατασταλτικά μέτρα ενάντια σε αληθινούς κομμουνιστές και ενάντια στο ίδιο το κομμουνιστικό κίνημα. Η δικτατορία του προλεταριάτου στο μεσοπόλεμο ήταν μια «πολεμική δημοκρατία» προσανατολισμένη στην ανάγκη επιβίωσης του πρώτου σοσιαλιστικού κράτους στην ιστορία, και σε αυτό το καθήκον ανταποκρίθηκε με επιτυχία. Αλλά η δικτατορία του προλεταριάτου έχει και άλλες αρετές, που δεν ήταν δυνατό να ξεδιπλωθούν σε συνθήκες πολέμου ή στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, κάτω από το φόβο του αμερικάνικου πυρηνικού όπλου. Υπονοώ την ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΑΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, που δεν μπορέσαμε να τη γνωρίσουμε, γιατί την ώρα που ισορροπήσαμε τη στρατιωτική απειλή και μπορούσαμε πια να καταπιαστούμε πιο ελεύθερα με το χτίσιμο του σοσιαλισμού, ήρθε το '56, «μπάταρε η βάρκα από τα δεξιά», η προλεταριακή δημοκρατία φουντάρισε και μας έμεινε μάλλον μια δικτατορία σκέτη, χωρίς προλεταριάτο, των κρυφοαστών ενάντια στο προλεταριάτο...
Μέχρι σήμερα για την προλεταριακή δημοκρατία έχουν μιλήσει μόνο «σταλινικοί»: ο Γκότβαλτ, ο Μαλένκοφ. Μήπως είναι καιρός να ξαναρχίσουμε κείνη την κουβέντα από κει που σταμάτησε; Εχω την ελπίδα ότι η προλεταριακή δημοκρατία, αν εκφραστεί με αρχές και κανόνες, θα δώσει πιο συγκεκριμένα το περιεχόμενο της Δικτατορίας του Προλεταριάτου, θα δυσκολεύει την κατάχρησή της από εχθρικά προς τον κομμουνισμό στοιχεία και ίσως θα μας λύσει και εδώ στο ΚΚΕ πολλά προβλήματα, εσωτερικής λειτουργίας, περιφρούρησης, διαλόγου και ανάπτυξης της ιδεολογίας, ακόμη και «επικοινωνιακής» εικόνας προς τα έξω, στην εκτός ΚΚΕ και αριστεράς εργατιά. Συχνά στο κείμενο αφήνεται η εντύπωση ότι «κεντρικός σχεδιασμός = κομμουνισμός». Εχω την υποψία, ότι μπορεί να υπάρξει κεντρικός σχεδιασμός, που να μην υπηρετεί την κοινωνία, οπότε μάλλον δε θα μπορούμε να μιλάμε και για κομμουνισμό. Χρειάζεται κεντρικός σχεδιασμός, που να υπηρετεί την κοινωνία των «συνεταιρισμένων εργατών», των, προλεταρίων, και μάλιστα στις πιο μακροπρόθεσμες προοπτικές της, συμπεριλαμβάνοντας και τη βιωσιμότητα του πλανήτη κλπ. Δε νομίζω ότι θα είναι εύκολο αυτό στη φάση της αντιπαράθεσης με τον ιμπεριαλισμό. Στα χρόνια του «ψυχρού πολέμου» είχαμε π.χ. υψηλές στρατιωτικές δαπάνες, μόλυνση περιβάλλοντος κλπ. που επιβάλλονταν από την ανάγκη επιβίωσης στην αντιπαράθεση. Αλλά αυτά δεν μπορούν να είναι κομμουνισμός. Είναι μάλλον «πολεμικός κομμουνισμός». Μια «ειδική περίοδος».
Να έχουμε υπόψη και κάτι άλλο, γνωστό από τη Φύση, τη Φυσική/Μηχανολογία και τη Φυσιολογία: Τα πιο επιτυχημένα, δηλαδή ευπροσάρμοστα και ανθεκτικά, φυσικά συστήματα είναι εκείνα, που συνδυάζουν κεντρικό έλεγχο με αποκεντρωμένες λειτουργίες, που ελέγχονται μόνο «παραμετρικά» ή, αλλιώς, «επιτελικά». Και η ανθρώπινη κοινωνία ένα φυσικό σύστημα είναι, ίσως το πιο περίπλοκο, αλλά πάντως φυσικό σύστημα, που δεν μπορεί να ξεφύγει από αυτούς τους υλικούς κανόνες. Αποκέντρωση δε σημαίνει βέβαια υποχρεωτικά «αγορά» ούτε νόμο της αξίας. Κάπου στη Θέση 31 αναφέρεται ότι ο «Καπιταλισμός έχει κοινωνικοποιήσει την παραγωγή κλπ». Εχει και ο Μαρξ, αν καλά θυμάμαι, χρησιμοποιήσει την έκφραση, θέλοντας να υπογραμμίσει τον κοινωνικό χαρακτήρα, που έχει η κοινωνική παραγωγή στον ανεπτυγμένο καπιταλισμό. Από τότε όμως ο όρος «κοινωνικοποίηση» έχει πάρει πιο συγκεκριμένο περιεχόμενο και περιγράφει τη λειτουργία της κοινωνικοποιημένης παραγωγής για όφελος της κοινωνίας και με τα διευρυμένα κριτήρια, που υπαινίχτηκα πιο πριν.
Ενα σημαντικό θέμα, σύγχρονο, που πρέπει να τύχει προσοχής και σχετίζεται τόσο με την «κοινωνικοποιημένη» καπιταλιστική παραγωγή, όσο και με τη σοσιαλιστική οικοδόμηση είναι το ζήτημα του χαρακτήρα της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων του «ανεπτυγμένου» αλλά και σαπισμένου καπιταλισμού. Μερικές παραγωγικές δυνάμεις έχουν αναπτυχθεί σε τέτοιο βαθμό, που να αποτελούν καρκίνωμα πια για την κοινωνία, είτε λόγω μεγέθους/ έκτασης, είτε λόγω διαστροφής, είτε λόγω και των δύο μαζί. Ενα παράδειγμα είναι το αυτοκίνητο. Η σημερινή καπιταλιστική οικονομία είναι κυριολεκτικά μία οικονομία του αυτοκινήτου. Ομως πολλά είναι τα σημάδια και πληθαίνουν οι φωνές, και εκτός αριστεράς, που λένε τεκμηριωμένα ότι το αυτοκίνητο σήμερα όχι μόνο δεν προσφέρει στην ανθρωπότητα, αλλά μάλλον αποτελεί μία από τις κακοδαιμονίες της. Θυμηθείτε τώρα ότι το 1964 (;) ο Χρουστσόφ ίδρυσε στην ΕΣΣΔ το μεγαλύτερο στην Ευρώπη βιομηχανικό συγκρότημα αυτοκινήτων (εργοστάσιο «Τολιάτι»), πιθηκίζοντας τα «δυτικά» (=καπιταλιστικά) καταναλωτικά πρότυπα, και σε βάρος της βαριάς βιομηχανίας.
Οταν θα (ξανα)χτίσουμε το σοσιαλισμό, δε θα έχουμε τόσο εύκολο έργο όσο υπονοούν οι Θέσεις. Αλλο να χτίζεις με τα υλικά κατεδάφισης του ανεπτυγμένου καπιταλισμού, και άλλο με τα υλικά του σάπιου καπιταλισμού. Τα τελευταία είναι μάλλον άχρηστα και περισσότερα προβλήματα θα μας βγάλουν.
Κλείνοντας θα ήθελα να θυμίσω ότι τούτη η συζήτηση ανοίγει ζητήματα, που θεωρούνταν κλεισμένα ή δε συζητιόνταν από το Κόμμα τα προηγούμενα 52 χρόνια. Είναι αναμενόμενο πολλοί σύντροφοι να αιφνιδιάστηκαν και να έχουν υιοθετήσει ακραίες αντιδραστικές θέσεις, αφού και το Κόμμα συμφωνούσε διά της σιωπής ή δεν τις αντιμαχόνταν. Αυτά πληρώσαμε και θα πληρώνουμε για κάμποσο ακόμη. Γι' αυτό ας είμαστε πιο ελαστικοί με τις προσωπικές ευθύνες όλων και ιδιαίτερα όσων δεν ερευνούσαν γιατί μας είχαν εμπιστοσύνη...
Ηλίας Τζαμουράνης
Ριζοσπάστης - 11 Φεβρουαρίου 2009
