Το συνέδριο του ΚΚΕ είναι ένα σπουδαίο γεγονός για την εργατική τάξη και για κάθε κομμουνιστή. Πολύ σωστά στο συνέδριο τίθεται για συζήτηση το ζήτημα του σοσιαλισμού. Ο σοσιαλισμός είναι ο μόνος δρόμος για την πρόοδο της ανθρωπότητας. Ωστόσο, το κείμενο «Θέσεις για το σοσιαλισμό» που προτείνει η ΚΕ είναι ένα λαθεμένο κείμενο από μαρξιστική σκοπιά. Θα θίξω εδώ τέσσερα από τα πιο βασικά λάθη.
1ο. Ο ισχυρισμός ότι στην ΕΣΣΔ και στα όμοια με αυτή καθεστώτα που προέκυψαν μετά τον πόλεμο υπήρχε ένα «διαμορφωμένο σοσιαλιστικό σύστημα» (Α1). Το κείμενο μάλιστα υποστηρίζει ότι στην EΣΣΔ η νίκη του σοσιαλισμού ολοκληρώθηκε «περίπου στα μέσα της δεκαετίας του 1930» (Β4). Ομως, το ίδιο το γεγονός της καπιταλιστικής παλινόρθωσης σε αυτές τις χώρες διέψευσε τη θέση του κειμένου. Ενα διαμορφωμένο σοσιαλιστικό σύστημα είναι αδύνατο να αναπτύσσει στο εσωτερικό του κοινωνικές δυνάμεις ικανές να το οδηγήσουν στην ανατροπή 60 χρόνια μετά από τη νίκη του. Η θέση που αναπτύσσεται στο κείμενο ότι «Στο σοσιαλισμό υπάρχει αντικειμενική βάση που εμπεριέχει τη δυνατότητα, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, κοινωνικές δυνάμεις να λειτουργήσουν ως δυνάμει φορείς των εκμεταλλευτικών σχέσεων, όπως συνέβη τη δεκαετία του 1980 στην EΣΣΔ» (ενότητα Β5) είναι λαθεμένη. Στο σοσιαλισμό σύμφωνα με τον Λένιν «η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο θα είναι πια αδύνατη γιατί θα είναι αδύνατο να κρατηθούν ως ατομική ιδιοκτησία τα μέσα παραγωγής, τα εργοστάσια, οι μηχανές, τα χωράφια κτλ.» (Λένιν: «Κράτος και Επανάσταση», Σύγχρονη Εποχή σελ. 112). Γιατί εκεί αρχίζει «η γοργή, η αληθινή, η πραγματική μαζική κίνηση προς τα μπρος σε όλους τους τομείς της κοινωνικής και ατομικής ζωής» (στο ίδιο σελ. 119). Αυτό σημαίνει ότι μετά την ολοκλήρωση της νίκης του σοσιαλισμού είναι αδύνατο να υπάρξει κάποιου είδους «αντικειμενική βάση» ώστε να αρχίσει η κίνηση προς τα πίσω, δηλαδή προς την καπιταλιστική παλινόρθωση. Η ύπαρξη οποιασδήποτε τέτοιας «αντικειμενικής βάσης» είναι απόδειξη ότι η νίκη του σοσιαλισμού δεν έχει ολοκληρωθεί.
2ο. Η άποψη ότι το καθεστώς της ΕΣΣΔ μπορεί να οριστεί απλά σαν «η δικτατορία του προλεταριάτου, η επαναστατική εργατική εξουσία» (Α1). Η ζωντανή ιστορική εμπειρία έδειξε ότι η ΕΣΣΔ της περιόδου μετά τον Λένιν, καθώς και τα καθεστώτα που οικοδομήθηκαν μεταπολεμικά σε διάφορες χώρες κατ' εικόνα και ομοίωσή της, δεν ήταν υγιείς προλεταριακές δικτατορίες, αλλά γραφειοκρατικά παραμορφωμένα προλεταριακά κράτη. Στο «Κράτος και Επανάσταση» (Σύγχρονη Εποχή, σελ.131) ο Λένιν συνόψισε τις αρχές λειτουργίας μιας υγιούς δικτατορίας του προλεταριάτου στα εξής: 1) Εκλογή και ανακλητότητα σε όλα τα αξιώματα. 2) Αμοιβή των αξιωματούχων στο ύψος εκείνης ενός ειδικευμένου εργάτη. 3) Αμεση μετάβαση σ' ένα καθεστώς όπου όλοι θα εκπληρώνουν τις λειτουργίες του ελέγχου και της εποπτείας, έτσι που όλοι θα μπορούν για μια περίοδο να γίνουν «γραφειοκράτες» και επομένως κανείς δε θα μπορεί να γίνει γραφειοκράτης. Τον καιρό του Λένιν οι Μπολσεβίκοι, παρά την ιμπεριαλιστική επέμβαση και τις τρομερές αντιξοότητες και στερήσεις, ακολουθούσαν αυστηρά τους κανόνες της εργατικής δημοκρατίας. Η εργατική τάξη απολάμβανε δημοκρατικά δικαιώματα. Το 1919 μάλιστα το πρόγραμμα του κόμματος προέβλεπε πως «όλοι οι εργαζόμενοι χωρίς εξαίρεση πρέπει να ενθαρρύνονται να παίρνουν μέρος στη δουλειά της κρατικής διοίκησης» («Λένιν και Τρότσκι: Τι πραγματικά υποστήριζαν» - Τεντ Γκραντ - Αλαν Γουντς σελ. 34, εκδόσεις «Μαρξιστική Φωνή»). Στην ΕΣΣΔ της περιόδου μετά τον Λένιν όμως, κανένας από τους 3 όρους δεν τηρήθηκε. Οι κρατικοί αξιωματούχοι ήταν μόνιμοι και προνομιούχοι, το προλεταριάτο δεν τους έλεγχε, ούτε μπορούσε να τους ανακαλέσει. Αντίθετα από τις ιδέες που ανέπτυσσε ο Λένιν στο «Κράτος κι επανάσταση» για την απονέκρωση του εργατικού κράτους, στην ΕΣΣΔ το κράτος γινόταν όλο και πιο ισχυρό και ανεξέλεγκτο από τις μάζες.
3ο. Η ασάφεια και αποσπασματικότητα της απόπειρας εξήγησης της καπιταλιστικής παλινόρθωσης, που αφήνει στο απυρόβλητο την ίδια τη γραφειοκρατία. Στο κείμενο διαβάζουμε σχετικά με την υλική - κοινωνική βάση της αντεπανάστασης: «Tο λεγόμενο "σκιώδες κεφάλαιο", αποτέλεσμα όχι μόνο του επιχειρησιακού κέρδους, αλλά και της "μαύρης" αγοράς ... επιδίωκε ... την ιδιωτικοποίηση των μέσων παραγωγής, την παλινόρθωση του καπιταλισμού. Oι κάτοχοί του αποτέλεσαν την κινητήρια κοινωνική δύναμη της αντεπανάστασης. Αξιοποίησαν τη θέση τους στον κρατικό και κομματικό μηχανισμό, τη στήριξη τμημάτων του πληθυσμού που ήταν ευάλωτα στην επίδραση της αστικής ιδεολογίας και σε ταλαντεύσεις. Αυτές οι δυνάμεις, άμεσα ή έμμεσα, επέδρασαν στο Kόμμα, ενισχύοντας την οπορτουνιστική διάβρωση και τον αντεπαναστατικό εκφυλισμό που εκφράστηκε με την πολιτική της "περεστρόικα" και διεκδίκησε τη θεσμική κατοχύρωση των καπιταλιστικών σχέσεων. Αυτό επιτεύχθηκε μετά την περεστρόικα, με την ανατροπή». Αυτή η «εξήγηση» δεν μας δείχνει ούτε τα αίτια που γέννησαν αυτές τις «δυνάμεις» παρότι υποτίθεται είχε νικήσει ο σοσιαλισμός, ούτε το γιατί μετά από τόσες δεκαετίες οικοδόμησης του σοσιαλισμού υπήρχαν τμήματα του πληθυσμού τόσο «ευάλωτα» ώστε να τις ακολουθήσουν, ούτε και το γιατί από τη στιγμή που υπήρχε μια γνήσια δικτατορία του προλεταριάτου αυτό δεν βρήκε τον τρόπο μέσα από τους θεσμούς του να τις εμποδίσει.
Ποια είναι όμως η μαρξιστική εξήγηση της καπιταλιστικής παλινόρθωσης; Ας τη δούμε συνοπτικά. Μετά το θάνατο του Λένιν η ΕΣΣΔ γνώρισε μια διαδικασία γραφειοκρατικού εκφυλισμού. Η κύρια αιτία ήταν η απομόνωση της επανάστασης μέσα στα όρια μιας καθυστερημένης χώρας. Σε αυτές τις συνθήκες οι κρατικοί αξιωματούχοι σταδιακά μετατράπηκαν σε μια προνομιούχα κάστα που είχε συμφέρον να απαλλαγεί από τον δημοκρατικό έλεγχο της εργατικής τάξης. Γι' αυτό επέβαλε την ουσιαστική κατάργηση των σοβιέτ και κάθε άλλου μέσου δημοκρατικού ελέγχου της πολιτικής και οικονομικής ζωής από την ίδια την εργατική τάξη. Ειδικά το ανώτερο στρώμα της γραφειοκρατίας ζούσε στην πολυτέλεια. Είχαν τα δικά τους πολυτελή διαμερίσματα, αυτοκίνητα με σοφέρ, ειδικά μαγαζιά και κλινικές, απολάμβαναν έναν τρόπο ζωής πιο κοντά στους δυτικούς εκατομμυριούχους παρά στις σοβιετικές μάζες. Οι μεταρρυθμίσεις «από τα πάνω», τόσο στην περίοδο Χρουστσόφ, όσο και στην περίοδο Γκορμπατσόφ, αποτελούσαν απόπειρες επιμέρους χαλάρωσης του γραφειοκρατικού πλαισίου λειτουργίας του κράτους και της οικονομίας, με σκοπό να διασωθούν τα βασικά προνόμια και η ίδια η θέση της γραφειοκρατίας. Η απουσία ελέγχου από τις εργατικές μάζες επέτεινε διαρκώς τα φαινόμενα διαφθοράς, κακοδιαχείρισης και κακής ποιότητας των παραγόμενων αγαθών. Τα πλεονεκτήματα του οικονομικού σχεδίου ακυρώθηκαν από την απουσία της εργατικής δημοκρατίας και αυτό από τη δεκαετία του 1970 και μετά εκφράστηκε στην επιβράδυνση της οικονομίας. Η γραφειοκρατικά παραμορφωμένη ΕΣΣΔ έπαψε να αναπτύσσει τις παραγωγικές δυνάμεις. Αυτό που της έδωσε τη χαριστική βολή ήταν η ίδια η γραφειοκρατία κι όχι κάποιες «δυνάμεις» χωρίς κοινωνική ταυτότητα. Οι κρατικοί και κομματικοί μανδαρίνοι που ορκίζονταν στο όνομα του «λενινισμού» με ένα σάλτο πέρασαν στην άλλη όχθη, για να μετατρέψουν τους εαυτούς τους σε καπιταλιστές.
4ο. Η αντίληψη περί οικοδόμησης του σοσιαλισμού στα όρια μιας χώρας. Σε ολόκληρο το κείμενο και ειδικότερα στην ενότητα 4 που αναφέρεται στον εμπλουτισμό της προγραμματικής άποψης του κόμματος για το σοσιαλισμό, κυριαρχεί η λογική μιας οικοδόμησης του σοσιαλισμού κατά χώρα. Αντίθετα, αυτό που πρέπει να τονιστεί είναι ότι μια από τις αιτίες που οδήγησαν τα παραμορφωμένα εργατικά κράτη στην καπιταλιστική παλινόρθωση ήταν η απροθυμία των ηγεσιών τους - στο βωμό των «εθνικών δρόμων» για το σοσιαλισμό - να κινηθούν προς τη δημιουργία μιας ενιαίας διεθνούς επικράτειας σοσιαλιστικού σχεδιασμού της οικονομίας, που μεταπολεμικά θα μπορούσε να καταλαμβάνει ένα πολύ μεγάλο τμήμα του πλανήτη (ΕΣΣΔ, Κίνα, Ανατολική Ευρώπη, κλπ.) και να γίνει πεδίο μιας τεράστιας ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων διά της συνένωσης των πλουτοπαραγωγικών πηγών όλων των επιμέρους προλεταριακών κρατών.
Καλή επιτυχία στο συνέδριο
Με συντροφική εκτίμηση
Σταμάτης Καραγιαννόπουλος
συντακτική επιτροπή της εφημερίδας "Μαρξιστική Φωνή"
Ριζοσπάστης - 14 Φεβρουαρίου 2009
