Το ντοκουμέντο της ΚΕ εκτιμά σωστά και σφαιρικά το θέμα και καταλήγει σε μια σειρά συμπεράσματα που θα θωρακίσουν τις απόψεις του Κόμματος για το θέμα αυτό. Θα σταθώ σε δύο από τα ζητήματα, που έχουν απασχολήσει τον προσυνεδριακό διάλογο μέχρι τώρα.
Το πρώτο ζήτημα αφορά στη μεταβατική περίοδο, στο χαρακτήρα της οικονομίας της μεταβατικής περιόδου και των μέτρων που το Κόμμα λαμβάνει κατά τη διάρκειά της. Εμφανίζεται, για το ζήτημα αυτό, μια άποψη που έρχεται, διαφωνώντας με το κομματικό ντοκουμέντο και αναιρώντας την επιστημονική προσέγγιση του ζητήματος, να προσδώσει στη μακροχρόνια διάρκεια της μεταβατικής περιόδου καθολικό, νομοτελειακό χαρακτήρα, χαρακτήρα αναγκαστικού βήματος ανάμεσα στον καπιταλισμό και στο σοσιαλισμό. Ο Λένιν πάνω στο ζήτημα αυτό έχει διαφορετική άποψη. Ξεκινώντας αρχικά για το μεθοδολογικό σφάλμα της μηχανιστικής αναγωγής κάθε φαινόμενου της σοσιαλιστικής οικοδόμησης στην ΕΣΣΔ σε νομοτέλεια του σοσιαλισμού, διαβάζουμε τον Λένιν που έγραφε «δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι το πέρασμα από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό είναι νοητό με διάφορες μορφές, ανάλογα με το τι επικρατεί ήδη στη χώρα, οι μεγαλοκαπιταλιστικές σχέσεις ή το μικρό νοικοκυριό» και λίγο παρακάτω «αν είχαμε κράτος όπου υπερισχύει η μεγάλη βιομηχανία ή, ας πούμε μάλιστα όχι υπερισχύει, αλλά είναι πάρα πολύ αναπτυγμένη, και είναι πολύ αναπτυγμένη η παραγωγή στη γεωργία, τότε το άμεσο πέρασμα στον κομμουνισμό είναι πραγματοποιήσιμο»1. Στο εδάφιο αυτό, γραμμένο κατά τη συζήτηση σχετικά με τη στροφή στη ΝΕΠ, ο Λένιν ξεκαθαρίζει ότι η ύπαρξη, η διάρκεια και ο χαρακτήρας της μεταβατικής περιόδου σχετίζεται με τη σχετική ανάπτυξη της μεγάλης βιομηχανίας και της γεωργίας και αναδεικνύει ότι δεν πρόκειται για αναγκαστικό σταθμό της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, δεν πρόκειται δηλαδή για οικονομική και πολιτική αναγκαιότητα γενικά, αλλά είναι αποτέλεσμα των συγκεκριμένων πολιτικοοικονομικών συνθηκών, όπως αυτές που επικρατούσαν στην ΕΣΣΔ τις δεκαετίες του '20 και '30. Σημαντική είναι και η επισήμανση του Λένιν για το ζήτημα της μετάβασης, στο εισηγητικό κείμενο για τη ΝΕΠ, όπου αναγνωρίζεται ότι η στροφή προς τη ΝΕΠ δεν πρέπει να αναγνωρίζεται σαν γενικό λάθος της προηγούμενης οικονομικής πολιτικής, σαν λάθος αρχής, αλλά, αντίθετα, η αποτυχία της προηγούμενης οικονομικής πολιτικής πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν αποτυχία εφαρμογής της στις δεδομένες συνθήκες, στη δεδομένη κοινωνία, χωρίς αυτό να καθίσταται αναγκαστικό για κάθε κοινωνία, για κάθε σοσιαλιστική οικοδόμηση. Ο Λένιν περιγράφει την οικονομική πολιτική της περιόδου 1918-1921 σαν «μια προσπάθεια να περάσουμε με "έφοδο", δηλαδή με τον πιο σύντομο και άμεσο τρόπο, στις σοσιαλιστικές βάσεις παραγωγής και κατανομής»2, προσπάθεια που απέτυχε, αλλά όχι άσκοπα, όχι από βάση αρχών αφού, όπως λέει ο Λένιν, χρησιμοποιώντας μια μεταφορική σύγκριση της οικοδόμησης του σοσιαλισμού με έφοδο σε ένα οχυρό «ήταν αδύνατο να καθοριστεί, χωρίς να δοκιμαστεί πρακτικά ποια είναι η ισχύς του φρουρίου - ποια είναι η ισχύς των οχυρών του...», ενώ παρακάτω επισημαίνει ότι «η εξέλιξη της επανάστασης, η εξέλιξη του αγώνα μπορεί να πάρει τόσο έναν δρόμο σχετικά σύντομο, όσο και ένα δρόμο πολύ μακρύ και δύσκολο». Η ουσία αυτής της διαπίστωσης, της σχέσης της μεταβατικής περιόδου με τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες επισημαίνεται ορθά και από τον Στάλιν3 όπου γίνεται σαφές ότι η ύπαρξη και η μορφή των μεταβατικών οικονομικών ρυθμίσεων δεν είναι νομοτέλεια του σοσιαλισμού αλλά, αντίθετα, εξαρτάται από τις συγκεκριμένες συνθήκες της δοσμένης κοινωνίας.
Αρα, η ύπαρξη και ο χαρακτήρας των μεταβατικών μέτρων δε συναρτούν νομοτελειακό στάδιο της σοσιαλιστικής επανάστασης, αλλά, αντίθετα, εξαρτώνται από την οικονομία που κληροδοτείται στο σοσιαλισμό, από το βαθμό συγκέντρωσης της αγροτικής οικονομίας, από τους μικρούς και μεσαίους παραγωγούς. Και, βέβαια, η ουσία αυτής της διαπίστωσης καθορίζεται από τη φύση της μεταβατικής περιόδου, που δεν είναι άλλη παρά πάλη ανάμεσα στις κομμουνιστικές σχέσεις που έχουν μόλις γεννηθεί και διευρύνονται και στις καπιταλιστικές σχέσεις που έχουν καταργηθεί και δεν αποτελούν ένα νέο τύπο οικονομικών σχέσεων από τις οποίες περνά η κοινωνία.
Στον σχετικό με τη μεταβατική περίοδο προσυνεδριακό διάλογο αναδεικνύεται και ένα γενικότερο ζήτημα, στενά συνδεδεμένο με το πρώτο, το ζήτημα της Δικτατορίας του Προλεταριάτου (ΔΠ), η ορθή κατανόηση του οποίου είναι «sine qua non» για την κατανόηση της διαδικασίας της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Η λενινιστική προσέγγιση για το ζήτημα είναι απλή και καθαρή: «Η δικτατορία του προλεταριάτου δεν είναι το τέλος της ταξικής πάλης, αλλά η συνέχισή της με άλλες μορφές. Η ΔΠ είναι η ταξική πάλη του προλεταριάτου που νίκησε και πήρε την πολιτική εξουσία στα χέρια του ενάντια στην αστική τάξη που ηττήθηκε μα δεν εξοντώθηκε, δεν εξαφανίστηκε, δεν έπαψε να αντιστέκεται, την αστική τάξη που δυναμώνει την αντίστασή της»4. Η ανάγκη της ΔΠ πηγάζει ακριβώς από τα χαρακτηριστικά και το περιεχόμενο της προλεταριακής επανάστασης. Ο Στάλιν τα συνοψίζει ως εξής διαφοροποιώντας την από την αστική επανάσταση: Η προλεταριακή επανάσταση γίνεται ενώ λείπουν οι κομμουνιστικές σχέσεις αφού δε δημιουργούνται στην αστική κοινωνία, η προλεταριακή επανάσταση έχει σαν στόχο να πάρει την εξουσία και να οργανώσει την καινούρια σοσιαλιστική οικονομία, η κατάληψη της εξουσίας είναι συχνά η αρχή της προλεταριακής επανάστασης, η προλεταριακή επανάσταση σαρώνει από την εξουσία όλους τους εκμεταλλευτές και γι' αυτό πρέπει να συντρίψει την παλιά κρατική μηχανή και να την αντικαταστήσει με καινούρια και, τέλος, η προλεταριακή επανάσταση οφείλει να συνδέσει τις εργαζόμενες μάζες με το προλεταριάτο σε μια μακρόχρονη συμμαχία ακριβώς επειδή είναι εργαζόμενες5. Ο ριζικός μετασχηματισμός της αστικής κοινωνίας που έρχεται να φέρει σε πέρας η προλεταριακή επανάσταση δεν μπορεί να γίνει χωρίς μια βίαιη επανάσταση, χωρίς τη δικτατορία του προλεταριάτου. Η αντίληψη της ΔΠ πρέπει να γίνει με όρους κοινωνικο-ιστορικούς, σαν η αναγκαστική συνέχιση της ταξικής πάλης μέσα στο σοσιαλισμό, ενάντια στην αστική τάξη που δυναμώνει την αντίστασή της, και όχι με όρους αστικών κοινωνικοπολιτικών κατηγοριών όπως ισότητα, ελευθερία, μειοψηφία, ανάλυση που συσκοτίζει την ταξική πραγματικότητα υποτάσσοντάς τη στη φωνή του αντίπαλου. Οι βασικές πλευρές της δικτατορίας του προλεταριάτου, το περιεχόμενό της, καθορίζουν και τη μορφή της, τον τρόπο συγκρότησής της. Η συγκρότηση της δικτατορίας του προλεταριάτου δεν μπορεί να γίνει διαφορετικά παρά με το κόμμα στο ρόλο της διεύθυνσης, στο ρόλο της καθοδήγησης και με τον ενεργό ρόλο των μαζικών οργανώσεων του προλεταριάτου. Γράφει επ' αυτού ο Στάλιν: «Το κόμμα είναι η βασική καθοδηγητική δύναμη μέσα στο σύστημα της δικτατορίας του προλεταριάτου»6. Βέβαια, είναι σαφές ότι το κόμμα δεν υποκαθιστά τις μαζικές οργανώσεις, αλλά, αντίθετα, το κόμμα, σαν το συνειδητό, πρωτοπόρο τμήμα της τάξης, «...πραγματοποιεί τη δικτατορία του προλεταριάτου. Δεν την πραγματοποιεί άμεσα, αλλά με τη βοήθεια των επαγγελματικών συνδικάτων, με τα Σοβιέτ και τις διακλαδώσεις τους»7. Υπ' αυτήν την έννοια, υπό την έννοια της ουσιαστικής καθοδήγησης από το κόμμα, «η δικτατορία του προλεταριάτου είναι στην ουσία "δικτατορία" του κόμματος». Ο Λένιν γράφει γι' αυτό: «...Είμαστε αναγκασμένοι να παραδεχτούμε ότι μονάχα αυτή η συνειδητή μειοψηφία μπορεί να καθοδηγεί τις πλατιές εργατικές μάζες και να τις τραβά από πίσω της»8. Βέβαια, η νομοτελειακή αυτή σχέση καθοδήγησης ανάμεσα στο κόμμα και στην τάξη δε σημαίνει ότι η δικτατορία του προλεταριάτου ταυτίζεται με τη δικτατορία του κόμματος, αφού «το κόμμα πραγματοποιεί τη δικτατορία του προλεταριάτου, μα πραγματοποιεί τη δικτατορία του προλεταριάτου και όχι μια οποιαδήποτε άλλη δικτατορία»9. Το κόμμα είναι αναγκαστικά ο συνειδητός εκφραστής, το συνειδητό κομμάτι, και συνεπώς το τμήμα εκείνο της εργατικής τάξης που ηγείται της εργατικής τάξης, που την καθοδηγεί, και που με αυτήν την έννοια πραγματοποιεί ακριβώς τη δικτατορία του προλεταριάτου και καμία άλλη. Αναδεικνύεται, έτσι, και για όλους αυτούς τους λόγους, η ορθότητα του ντοκουμέντου της ΚΕ, ντοκουμέντου που βασίζεται πάνω στην επιστημονική θεώρηση του σοσιαλισμού και που θωρακίζει το Κόμμα από λανθασμένες και υποκειμενικές απόψεις.
Σημειώσεις:
1. Λένιν, Απαντα, τ. 43 σελ. 78
2. Λένιν, «Εισήγηση για τη ΝΕΠ», Απαντα, τ. 44
3. Στάλιν, «Οικονομικά Προβλήματα του Σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ», σελ. 36.
4. Λένιν, «Πρόλογος στο λόγο "Για την εξαπάτηση του Λαού..."», τόμος 38, σελ 377.
5. Στάλιν, «Η προλεταριακή επανάσταση και η διχτατορία του προλεταριάτου», Ζητήματα Λενινισμού, σελ. 143
6. Στάλιν, ό.π. σελ. 154
7. Στάλιν, ό.π. σελ. 155
8. ό.π. σελ. 156
9. ό.π. σελ. 157
Γρηγόρης Λιονής
ΚΟΒ Βιομηχανίας ΕΜΠ, Αθήνα
Ριζοσπάστης - 15 Φεβρουαρίου 2009
