Μια πάρα πολύ ελεύθερη συζήτηση για λεπτά θέματα μέσα στο Κόμμα εκθέτει το Κόμμα στη διείσδυση ακόμα και απόψεων που, υπό κανονικές συνθήκες, θα έβρισκαν πρόσφορο έδαφος μέσα σε κάποιον άλλο πολιτικό σχηματισμό και όχι σε ένα ΚΚ. Γι' αυτό, πρέπει κανείς να είναι προσεκτικός και να έχει πάντα υπόψη του πολλές λενινιστικές διδαχές που είναι πολύ πιο εύκολο να τις θυμάται παρά να τις εφαρμόζει στην πρακτική. Στο ζήτημα της οικοδόμησης του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ, μολονότι οι θέσεις της ΚΕ για το σοσιαλισμό παρουσιάζουν μεγάλη πρόοδο και μπορεί κανείς να πει ότι απέχουν σχετικά λίγο από την αλήθεια, υπάρχουν ορισμένα προβλήματα που, για έναν ιστορικό τουλάχιστον, δεν είναι ακόμα η ώρα να απαντηθούν.
Σύμφωνα με τον Β. Ι. Λένιν1 π.χ., δεν μπορείς να καταπολεμήσεις το ελεύθερο εμπόριο, παρά μόνον όταν το προλεταριάτο θα επιβάλει τη δικτατορία του σαν μια τεράστια οργανωτική και ηθική δύναμη για όλους τους εργαζόμενους, μαζί και για τις εργαζόμενες μη προλεταριακές μάζες: Ετσι, αποτρέπεται η ανατροπή της σοβιετικής εξουσίας. Οπως παντού, ο Λένιν είναι εδώ πολύ σαφής. Ταυτόχρονα, αυτά που δίνει το Σοβιετικό Σύνταγμα κανένα κράτος δεν μπόρεσε να τα δώσει μέσα σε 200 χρόνια2. Οι θέσεις της ΚΕ ενισχύονται από αυτό το τσιτάτο, υπό την προϋπόθεση ότι η δικτατορία του προλεταριάτου θα έπρεπε να διαρκέσει χρονικά όσο γίνεται περισσότερο, με βάση το ότι «ο σοσιαλισμός θα οικοδομείται ακόμη πολύν καιρό»3. Ετσι βλέπουμε ότι η Κρατική Επιτροπή Σχεδίου διευθύνει τις παραγγελίες για το εξωτερικό εμπόριο4 και η άποψη ότι η δικτατορία του προλεταριάτου χρειάζεται πολλά χρόνια εντατικής οικοδόμησης βρίσκεται και στο έργο του Ι.Β. Στάλιν Ζητήματα Λενινισμού (σ. 267 ρωσ., αν δεν κάνω λάθος), από μια ομιλία του στους κομμουνιστές της Μόσχας το 1928, τέλη. Εξάλλου, στο τελευταίο θεωρητικό του έργο, ο Στάλιν δίνει αρκετά μεγάλη έκταση στον περιορισμένο ρόλο της εμπορευματικής παραγωγής στο σοσιαλισμό, με προοπτική την απορρόφησή της από την κοινωνικοποιημένη παραγωγή5.
Ετσι δημιουργείται το πρόβλημα: ήταν δυνατή η κατάργηση της ΝΕΠ νωρίτερα από το 1928, δηλ. όσον καιρό διαρκούσε η φραξιονιστική πάλη μέσα στο ΚΚΣΕ (απέλαση Λ.Ντ. Τρότσκι το 1929). Είναι εύλογο να υποτεθεί ότι αν το Α' πεντάχρονο είχε αρχίσει νωρίτερα, η ΕΣΣΔ θα ήταν καλύτερα οργανωμένη στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Δυστυχώς, το ερώτημα παραμένει τελείως υποθετικό.
Δεύτερο ζήτημα: αντιγράφω από την εισήγηση του Λ.Ι. Μπρέζνιεφ στο 25ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ το 1976, τρίτο μέρος που, σημειωτέον επιγράφεται: Το Κόμμα στις συνθήκες του ανεπτυγμένου σοσιαλισμού (δηλ. τέρμα η δικτατορία του προλεταριάτου, αλλά αυτό το παραβλέπω): το ΚΚΣΕ έχει ήδη 15.694.000 μέλη, από τα οποία 41,6% είναι εργάτες, 13,9% κολχόζνικοι, σχεδόν 20% διανοούμενοι - τεχνικοί και πάνω από 24% εργάτες στην επιστήμη, λογοτεχνία, καλές τέχνες, παιδεία, δημόσια υγεία. Από το 1936, ο αριθμός των μελών του ΚΚΣΕ τριπλασιάστηκε παρ' όλο που 340.000 μέλη κρίθηκαν ακατάλληλα να λάβουν το νέο κομματικό βιβλιάριο6. Και ο Μπρέζνιεφ καταλήγει έτσι: Στις συνθήκες του ανεπτυγμένου σοσιαλισμού, όταν το ΚΚ έχει γίνει κόμμα ολόκληρου του λαού, δεν έχασε με καμιά έννοια τον ταξικό του χαρακτήρα. Ο Λ.Ι. Μπρέζνιεφ έχει δίκιο, κατά τη γνώμη μου, μόνο στο ότι ο λαός είχε, γενικά και διαχρονικά, εμπιστοσύνη στο Κόμμα του, που, κάποια στιγμή αργότερα, πρόδωσε το σοσιαλισμό.
Παρακάτω: Το 1981, στο 26ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ η κατάσταση, πάντα κατά τον Λ.Ι. Μπρέζνιεφ7, είχε ως εξής: το ΚΚΣΕ είχε πια 17.480.000 μέλη, από τα οποία 43,4% ήταν εργάτες, 12,8% κολχόζνικοι, 43,8% εκπρόσωποι της τεχνικής, επιστημονικής και καλλιτεχνικής διανόησης, στελέχη της εκπαίδευσης, του υγειονομικού και πολιτιστικού τομέα, του διοικητικού μηχανισμού και στρατιωτικοί, ενώ 91.000 δόκιμα μέλη δεν έγιναν δεκτά στο ΚΚΣΕ και περίπου 300.000 άτομα διαγράφηκαν για πράξεις ασυμβίβαστες με τον τίτλο του κομμουνιστή. Βλέπει κανείς καθαρά, ότι η αναλογία διανοουμένων - εργατών είναι περίπου η ίδια στα δύο συνέδρια (41,6-44% και 43,4-43%, εργάτες αντίστοιχα) με κάποια, σχεδόν ανεπαίσθητη, προσπάθεια βελτίωσης της αναλογίας υπέρ των εργατών.
Το Φεβρουάριο του 1986 τα πράγματα σκοτεινιάζουν: Στο 27ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ ο Μ.Σ. Γκορμπατσόφ αποφεύγει να δώσει στοιχεία: περιορίζεται να αναφέρει ότι «στη διάρκεια των περασμένων 5 χρόνων ο αριθμός των μελών αυξήθηκε σχεδόν κατά 1.600.000 άτομα. Οι ρίζες του στην εργατική τάξη, σ' όλα τα στρώματα της κοινωνίας γίνονται ολοένα δυνατότερες. Σε κάθε 100 νέα μέλη υπάρχουν 59 εργάτες και 26 εκπαιδευμένοι ειδικοί... ενώ τα 4/5 όλων όσοι έγιναν δεκτοί στο Κόμμα είναι νέοι άνθρωποι»8. Ετσι το Κόμμα - λέει ο τότε ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΣΕ - στηρίζεται σε όλα τα στρώματα της κοινωνίας. Παρακάτω9 παραθέτει τα αιτήματα των σοβιετικών πολιτών για άνοδο της λαϊκής ευημερίας, για την εδραίωση της κοινωνικής δικαιοσύνης, για την κάθαρση της ζωής από όσα αντιβαίνουν στις αρχές του σοσιαλισμού κλπ., αλλά το Κόμμα βρίσκεται φανερά σε καθεστώς αλλαγών, ενώ οι σοβιετικοί πολίτες, από όσα λέγονται, δείχνουν να επιμένουν στις αρχές του σοσιαλισμού. Ισως έτσι να εξηγείται και η οπωσδήποτε απαθής, γενικά, στάση του περίφημου «σοβιετικού ανθρώπου» την εποχή των αντεπαναστατικών ανατροπών που άρχισαν μόλις τρία χρόνια αργότερα: Ο «σοβιετικός άνθρωπος» δεν περίμενε, φυσικά, ότι το Κόμμα του θα πρωτοστατούσε στις αντιδραστικές πρωτοβουλίες, που διαφαίνονταν ήδη από την αρχή της εισήγησης Γκορμπατσόφ10.
Σύμφωνα με τα προηγούμενα, τι θα μπορούσε κανείς να συμπεράνει σχετικά με τη διαχρονική πολιτική στελεχών του ΚΚΣΕ, ιδιαίτερα μετά το 19ο Συνέδριο και εξής; Αρκεί να θυμηθεί κανείς ότι παλιότερα, οι εργάτες - μέλη του Κόμματος από 58,1% που ήταν στις αρχές του 1926, αυξήθηκαν σε 69,8% το 193011. Αρκεί να θυμηθεί κανείς, τέλος, ότι το 1991 η σοβιετική σημαία κατέβηκε νύχτα από το Κρεμλίνο και ότι στο δημοψήφισμα που έγινε για το αν η ΕΣΣΔ θα παρέμενε ενιαία και συμπαγής ή θα διαλυόταν, ο σοβιετικός λαός απάντησε με ένα βροντερό 70% να παραμείνει ενωμένη, και παρ' όλα αυτά η ΕΣΣΔ διαλύθηκε.
Σημειώσεις:
1. Απαντα 40, 305 (Σ.Ε.)
2. Στο ίδιο, 40, 309
3. Στο ίδιο, 40, 311. Επίσης «Για το ιστορικό της δικτατορίας», Απαντα 40, 369 - 391
4. Απαντα 43, 197
5. Ι.Β. Στάλιν, Οικονομικά προβλήματα του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ (Σ.Ε. 2007), 35 - 44
6. Novosti, Moscow 1976, σ.σ. 74 - 76 (Report of the CPSU CC, XXVth Congress)
7. Σ.Ε. Αθήνα 1981, σ. 107 - 108 (Εκθεση δράσης)
8. Σ.Ε. Αθήνα 1988, σ. 99 (Πολιτική εισήγηση)
9. Στο ίδιο, σ. 115
10. Βλ. π.χ. σ. 43 περί «μεγαλύτερης ευελιξίας των τιμών», σ. 45, σ. 47: «να κοιτάξουμε ορισμένες θεωρητικές απόψεις και αντιλήψεις με νέο πνεύμα... όπως η αλληλεπίδραση των παραγωγικών δυνάμεων και των παραγωγικών σχέσεων... οι χρηματο-εμπορευματικές σχέσεις, ο συνδυασμός συγκεντρωτισμού με την αυτοτέλεια των οικονομικών οργανώσεων».
11. Η γραμμή του ΚΚΣΕ για τη σοσιαλιστική εκβιομηχάνιση της χώρας και ο αγώνας για την πραγματοποίησή της (διάλεξη στα ελληνικά της Ακαδημίας του σοσιαλισμού στη Σόφια), 1979, σ. 31.
Τ. Κ. Λουγγής
ΚΟΒ Έρευνας, Πρόεδρος του ΚΜΕ
Ριζοσπάστης - 4 Φεβρουαρίου 2009
