Το κομμουνιστικό κόμμα και κίνημα έχουν σήμερα το «προνόμιο» να μπορούν, εκτός από τον καπιταλισμό, να μελετούν και το σοσιαλισμό. Οι κλασικοί μπορούσαν να μελετούν μόνο τον καπιταλισμό και να σκιαγραφούν βασικές αρχές του σοσιαλισμού. Ασφαλώς η Κομμούνα του Παρισιού ήταν μια μεγάλη εμπειρία για τον Μαρξ, όμως δε συγκρίνεται με τη δυνατότητα που εμείς έχουμε να διερευνήσουμε το σοσιαλισμό του 20ού αιώνα. Κι αυτό μας δίνει ορισμένα πλεονεκτήματα γιατί η άμεση και συνεχής σύγκριση με τον καπιταλισμό αφ' ενός, η εξέταση με βάση τις αρχές της θεωρίας μας αφ' ετέρου, μπορεί να οδηγήσει σε συμπεράσματα και διδάγματα πολύ πιο ουσιαστικού περιεχομένου. Και σε καμιά περίπτωση δεν μπορούμε να ξεχνάμε το τι παλεύουμε σήμερα.
α) Μιλώντας για εξουσίες, κάνουμε δυο βασικές διαπιστώσεις:
1. Στον καπιταλισμό την εξουσία έχει η αστική τάξη, τη διαχείρισή της όμως (κυβερνητική ευθύνη) έχει εκχωρήσει στα κόμματά της, στα οποία έχει επιτρέψει και μια σχετική αυτονομία για συγκεκριμένους λόγους, όπως η διευθέτηση των δικών της εσωτερικών αντιθέσεων και αντιπαραθέσεων, αλλά και η διατήρηση και ενίσχυση των κοινωνικών της συμμαχιών, κύρια με την αντίπαλή της τάξη, την εργατική, φυσικά και με τα άλλα στρώματα. Τα αστικά κόμματα είναι η ιδεολογική και πολιτική πρωτοπορία της αστικής τάξης, δεν είναι όμως καθοδηγητές και οργανωτές της εξουσίας και των δραστηριοτήτων της αστικής τάξης, αντίθετα αυτή αποφασίζει και καθοδηγεί, τα κόμματά της, σαν κυβερνήσεις, εκτελούν. Τα αστικά κόμματα όμως προσπαθούν να καθοδηγήσουν και οργανώσουν την εργατική τάξη και τα άλλα λαϊκά στρώματα, στο όνομα των συμφερόντων της αστικής τάξης, ταυτόχρονα οργανώνουν και ενισχύουν την αντιπαράθεση μέσα στην εργατική τάξη και ανάμεσα στην εργατική τάξη και τα άλλα λαϊκά στρώματα.
2. Στο σοσιαλισμό την εξουσία έχει η εργατική τάξη (ε.τ.). Από εδώ και κάτω οι σκέψεις μου θα πάρουν τη μορφή των ερωτημάτων. Στο σοσιαλισμό η εξουσία της εργατικής τάξης θα διαχωρίζεται από την άσκησή της, δηλαδή την κυβερνητική ευθύνη; Αυτή θα «εκχωρηθεί» στην πολιτική και ιδεολογική πρωτοπορία της, στο ΚΚ; Η εξουσία της εργατικής τάξης θα είναι εξουσία της πρωτοπορίας της και αν ναι για ποιο διάστημα (λ.χ. για το μεταβατικό στάδιο περάσματος από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό, στα πρώτα βήματα εδραίωσης της εργατικής εξουσίας και κατάργησης της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας και του εποικοδομήματός της, αλλά βαθαίνοντας η σοσιαλιστική οικοδόμηση θα πρέπει να γίνεται εξουσία του συνόλου της ε.τ., δηλαδή το ΚΚ θα «εκχωρεί» την κυβερνητική ευθύνη στο σύνολο της τάξης); Θα αποφασίζει και πώς η εργατική εξουσία και θα υλοποιεί η κυβερνητική ηγεσία; Δικαιολογείται σχετική αυτονομία του ΚΚ σαν πολιτική και ιδεολογική πρωτοπορία της ε.τ. από την ίδια την ε.τ., όσον αφορά στην εργατική εξουσία και στην άσκησή της; (Θεωρούμε σαν δεδομένο πως η εξουσία της ε.τ. στηρίζεται στην ενότητά της και στη συμμαχία της με τα άλλα λαϊκά στρώματα στο όνομα της εξυπηρέτησης των λαϊκών συμφερόντων). Το ΚΚ θα παραμένει πολιτική, ιδεολογική και οργανωτική καθοδήγηση, όχι πλέον απλά της ε.τ. αλλά της δικτατορίας του προλεταριάτου και μάλιστα στο βαθμό που θα υπάρχει ανάγκη ξεπεράσματος αντιθέσεων και αδυναμιών στη σοσιαλιστική κοινωνία και στην εδραίωση των σοσιαλιστικών σχέσεων σε κάθε πλευρά των δραστηριοτήτων της και κύρια για το πέρασμα στην κομμουνιστική κοινωνία; Η μελέτη του σοσιαλισμού θα βοηθήσει αποφασιστικά στα ζητήματα αυτά.
β) Με τι κριτήρια αξιολογούμε και προκαθορίζουμε την ισχύ και εφαρμογή ορισμένων αξιών στο σοσιαλισμό. Φαίνεται πως υπάρχει ήδη μια αντιπαράθεση για τους όρους αμοιβής της εργατικής δύναμης, αν θα γίνεται με βάση το χρόνο εργασίας ή με βάση την ποιότητα και ποσότητα του αποτελέσματος της εργασίας. Και για το ζήτημα αυτό η μελέτη του σοσιαλισμού θα μας βοηθήσει, ταυτόχρονα όμως η σύγκριση με το καπιταλιστικό σήμερα έχει σημασία.
* Σήμερα π.χ. διεκδικούμε 35ωρο, 5ήμερο, 7ωρο, δηλαδή ενιαίους όρους για το χρόνο εργασίας για όλους τους εργαζόμενους και ενιαία αμοιβή (λ.χ. κατώτερο μισθό 1.400 ευρώ). Στο σοσιαλισμό αυτό μπορεί να δημιουργήσει αντιφάσεις ή να λύσει προβλήματα, όπως η διαφορά ανάμεσα στη χειρωνακτική και την πνευματική εργασία; ΄Η θα είναι ισοπεδωτική;
* Αν πάμε με βάση το χρόνο, το σύστημα θα καταλήξει να μετράει τα λεπτά που ο εργαζόμενος έλειψε από την εργασία του για χ λόγους, θα έχουμε ενεργό και ανενεργό χρόνο εργασίας; Θα οδηγεί αυτό τους εργαζόμενους να θέλουν να δουλεύουν περισσότερο, σε βάρος της ποιότητας ζωής τους, για να έχουν μεγαλύτερες απολαβές;
* Αν πάμε με βάση την ποιότητα και ποσότητα, μπορούμε να εκτιμήσουμε την επενέργεια της επιστημονικής και τεχνολογικής προόδου, της εξειδίκευσης του κλάδου, της φυσικής δεξιότητας και ικανότητας του κάθε εργαζόμενου, των ιδιαίτερων προβλημάτων κλπ. που μπορούν να οδηγήσουν σε διαχωρισμούς και αντιπαραθέσεις μέσα στην εργατική τάξη (κάτι που κάνει σήμερα το κεφάλαιο);
Χρειάζεται λοιπόν καλή επεξεργασία του «με βάση την προσφορά του» που καθόρισε ο Μαρξ, βλέποντας πάντα προς το «με βάση τις ανάγκες του» στο επόμενο στάδιο της κομμουνιστικής κοινωνίας.
Σήμερα στον καπιταλισμό προβάλλουμε το αίτημα της «ικανοποίησης των σύγχρονων αναγκών της εργατικής τάξης». Μια μηχανιστική εφαρμογή του μαρξιστικού αξιώματος «με βάση την προσφορά του» στο σοσιαλισμό θα σήμαινε ίσως οπισθοχώρηση από αυτό που ζητάμε στον καπιταλισμό. Τα αιτήματα που διαμορφώνουμε στον καπιταλισμό έχουν τέτοια διάσταση και έκφραση γιατί απαντούν στην ανάγκη της πληρωμής της εργατικής δύναμης σαν εμπόρευμα, που χρειάζεται για την αναπαραγωγή της προς όφελος των καπιταλιστών. Στο σοσιαλισμό δεν υπάρχει αυτή η βάση, στο βαθμό λοιπόν που η εργατική δύναμη είναι ο παράγοντας που εξασφαλίζει την εξυπηρέτηση των βασικών, σύγχρονων αναγκών του συνόλου της εργατικής τάξης και των άλλων λαϊκών στρωμάτων (δωρεάν υγεία, παιδεία, κοινωνικές υπηρεσίες, φτηνές άλλες υπηρεσίες, κατοικία, ακόμη και τη διατροφή σε ένα βαθμό, σε υπηρεσίες, επιχειρήσεις, εργοστάσια κλπ.) η αμοιβή της θα σκοπεύει σε ανάγκες όπως ρουχισμός, οικιακός εξοπλισμός και φυσικά εξυπηρέτηση του ελεύθερου χρόνου (διασκέδαση, πολιτισμός, ψυχαγωγία, αθλητισμός) κλπ. Αν όμως για όλα αυτά στον καπιταλισμό παλεύουμε να ικανοποιούνται σαν «σύγχρονες ανάγκες των εργαζομένων», ασφαλώς στο σοσιαλισμό δεν μπορεί παρά να υπάρχουν όροι που θα τα εξασφαλίζουν για όλο το λαό. Και σ' αυτά ειδικά η εμπειρία του σοσιαλισμού είναι ανεκτίμητη.
Φυσικά, να μην αγνοήσουμε πως σε έκτακτες καταστάσεις πιθανόν να χρειαστούν έκτακτα μέτρα και υποχωρήσεις, όπου πραγματικά η πρωτοπορία της εργατικής τάξης και άλλων στρωμάτων (επιστήμονες, γιατροί κ.ά.) να απαιτηθεί να υπερβάλουν σαν προσφορά στη σοσιαλιστική οικοδόμηση και στα ωράρια και στην παραγωγικότητα κλπ., χωρίς αυτό να ανατρέπει τον γενικό προσανατολισμό προώθησης και υλοποίησης θετικών όρων για τη ζωή συνολικά του λαού.
Τάσος Κλαδής
ΚΟΒ ΟΤΕ
Ριζοσπάστης - 7 Φεβρουαρίου 2009
