Μια σημαντική έλλειψη των Θέσεων για το Συνέδριο και το σοσιαλισμό είναι το ζήτημα του περιβάλλοντος. Οι αιτίες της περιβαλλοντικής κρίσης είναι οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής και έχουν περιγραφεί επαρκώς ακόμα και από αστούς επιστήμονες1. Το ΚΚΕ έχει επεξεργαστεί Θέσεις για το περιβάλλον, λείπει όμως μια ικανοποιητική θεωρητική προσέγγιση υπό το πρίσμα του διαλεκτικού - ιστορικού υλισμού.
Ο επιστημονικός σοσιαλισμός διαμορφώθηκε σ' εκείνο το στάδιο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, που οι επιπτώσεις από τη βιομηχανική παραγωγή στο περιβάλλον ήταν μικρές και είναι διάχυτη η αίσθηση στους κλασικούς ότι οι πρώτες ύλες του πλανήτη είναι ανεξάντλητες.
Το ότι η περιβαλλοντική κρίση χαρακτηρίζει κυρίως το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, μαρτυρεί την άγνοια του ζητήματος κατά την περίοδο της ακμής του καπιταλισμού στα μέσα και προς το τέλος του 19ου αιώνα, τότε που γεννήθηκε ο επιστημονικός σοσιαλισμός. Ετσι λοιπόν δεν ήταν δυνατό να απασχολήσει τους κλασικούς το περιβάλλον, καθώς ο κίνδυνος δεν είχε ακόμα εμφανιστεί.
Σύμφωνα με την κοσμοθεωρία, η κοινωνία προσπαθεί να δαμάσει τις δυνάμεις της φύσης ώστε να απελευθερωθεί από το βασίλειο της αναγκαιότητας. Αυτό μέχρι τώρα δείχνει να οδηγεί σε αποτυχία, καθώς η μεταβολή που προκαλείται βλάπτει συνολικά την ανθρωπότητα, ανεξάρτητα από το ποιοι την προκάλεσαν, Σήμερα πλέον η ανθρωπότητα συνειδητοποιεί τον πεπερασμένο χαρακτήρα της φύσης.
Είναι ανάγκη η κοινωνία να επαναπροσδιορίσει τις απαιτήσεις της από τη φύση, ώστε να μπορεί να τροφοδοτείται απ' αυτή, θεωρητικά επ' άπειρον. Η όξυνση της περιβαλλοντικής κρίσης συμπίπτει με την όξυνση της αντίθεσης κεφαλαίου - εργασίας παγκόσμια και είναι αναγκαία μια βαθύτερη κατανόηση της αντίθεσης φύσης και κοινωνίας, η οικολογία είναι μια διαλεκτική επιστήμη και πρέπει να αξιοποιηθεί από τους κομμουνιστές. Και η αστική τάξη όμως έχει τις δυνατότητες να ενσωματώσει ορισμένα συμπεράσματα της οικολογίας στη στρατηγική της και να καθυστερήσει περισσότερο την ανατροπή της.
Πολύ σύντομα το κομμουνιστικό κίνημα θα πρέπει να αντιμετωπίσει το γεγονός ότι η σύγκρουση με τα μονοπώλια και τον ιμπεριαλισμό θα πρέπει να συνδεθεί με την πάλη για την προστασία του περιβάλλοντος για δύο λόγους:
-- Τα μονοπώλια και ο ιμπεριαλισμός2 είναι υπεύθυνα για την εκτεταμένη μόλυνση του περιβάλλοντος.
-- Οι επιπτώσεις (διατροφικές, οικονομικές, υγειονομικές) της μόλυνσης πλήττουν πρώτα και σε μεγαλύτερο βαθμό την εργατική τάξη και τα άλλα λαϊκά στρώματα.
Το οικολογικό κίνημα έχει επιδείξει κάποια αντιμονοπωλιακή αντιιμπεριαλιστική δράση (αποτροπή δημιουργίας ρυπογόνων βιομηχανικών μονάδων, εξαναγκασμό πληρωμής αποζημιώσεων από επιχειρήσεις για βλάβες στη δημόσια υγεία, κλείσιμο εργοστασίων, συμπόρευση με το κίνημα ειρήνης κλπ.), η οποία όμως σύντομα πέφτει στο κενό καθώς δε συνδέεται με τη συνολική άρνηση του καπιταλισμού. Οι αρχές της πολιτικής οικολογίας βρίθουν από αστικά ιδεολογήματα (αστική έννοια της ελευθερίας, αρχή της μη-βίας κλπ.) που εμποδίζουν τη ριζοσπαστικοποίηση του κινήματος, πολύ περισσότερο την προσέγγισή του με την επαναστατική κοσμοθεωρία της εργατικής τάξης, ενώ πολλές φορές υπήρξε σύγκρουση ανάμεσα στο περιβαλλοντικό και το εργατικό κίνημα.3
Η πολιτική εκδήλωση της οικολογίας και του περιβαλλοντικού κινήματος ακόμα αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στην πλήρη αποδοχή του καπιταλισμού και την ουτοπία.4
Κατά την οικοδόμηση του σοσιαλισμού στην Ευρώπη, η διεθνής βιβλιογραφία (κυρίως αστική) καταγράφει σοβαρότατες επιπτώσεις στο περιβάλλον της ΕΣΣΔ, κάτι που ενοχοποιεί εξίσου το σοσιαλιστικό σύστημα για την παγκόσμια περιβαλλοντική κρίση, ακόμη κι όταν αναγνωρίζεται η προσφορά του.
Τα στοιχεία μάλλον δεν επαληθεύουν τον παραπάνω ισχυρισμό, αλλά και δεν τον διαψεύδουν εντελώς.
Αναφέρονται χαρακτηριστικά τα παρακάτω γεγονότα:
-- Η ελάττωση των υδάτων της λίμνης Αράλης κατά 2/3 λόγω της εκτροπής των ποταμών Συρ Ντάρια και Αμού Ντάρια ώστε να αρδευτούν βαμβακοκαλλιέργειες στο Καζαχστάν.
-- Η καταστροφή της λίμνης Βαϊκάλης.
-- Η εξαγωγή του μεγαλύτερου μέρους της παραγωγής φυσικού αερίου από την ΕΣΣΔ προς τη Δυτική Ευρώπη, με αποτέλεσμα η παραγωγή ηλεκτρισμού να προέρχεται κυρίως από καύση λιθάνθρακα, σημαντικά πιο ρυπογόνου από το φυσικό αέριο.
-- Η ευρεία χρήση της πυρηνικής ενέργειας - το ατύχημα στο Τσερνομπίλ.
Η περιβαλλοντική επιβάρυνση στην ΕΣΣΔ εντείνεται μετά τη δεκαετία του '50, συνδέεται με την επικρότηση ρεφορμιστικών αντιλήψεων στην οικονομία. Είναι πιθανό ότι ευθύνεται η υιοθέτηση της τεχνογνωσίας που σχεδιάστηκε στον καπιταλισμό με σκοπό την αύξηση της παραγωγικότητας, τη μεγιστοποίηση του καπιταλιστικού κέρδους.
Αλλά και στα πρώτα χρόνια της επανάστασης χρησιμοποιήθηκε τεχνολογία, τεχνογνωσία, εργαλεία, εργατικό δυναμικό από την καπιταλιστική Δύση.
Και εδώ είναι το κρίσιμο ερώτημα: αφού ο καπιταλισμός ευθύνεται περισσότερο για την περιβαλλοντική κρίση, το σύστημα που θα τον διαδεχτεί, έχει τις δυνατότητες να την ανακόψει;
Στο σοσιαλισμό ο κεντρικός σχεδιασμός οδηγεί στην παραγωγή αγαθών ακριβώς σύμφωνα με τις ανάγκες της κοινωνίας, αποβάλλει τις εγγενείς αντιφάσεις του καπιταλισμού, όπως τις κρίσεις υπερπαραγωγής.
Υπάρχει αντικειμενικά η δυνατότητα να μην αλλοιώνονται βίαια οι φυσικές διαδικασίες, δεν ξοδεύεται επιπλέον εργατική δύναμη για την αντιμετώπιση επιπτώσεων της μόλυνσης. Το ζητούμενο πλέον θα είναι η άρση των αιτιών που τη δημιουργούν.
Η σχεδιασμένη παραγωγή οδηγεί στην ορθολογική εκμετάλλευση των διαθέσιμων πόρων. Η διατήρηση της μικρής εμπορευματικής παραγωγής σε πρώτη φάση, επιβαρύνει λιγότερο το περιβάλλον στο βαθμό που δε θα κατασκευάζονται μέσα παραγωγής με καπιταλιστική λογική.
Η απάντηση επομένως στο ερώτημα είναι: Ναι, ανεξάρτητα από το πώς οικοδομήθηκε, ο σοσιαλισμός έχει αντικειμενικά τη δυνατότητα να αναχαιτίσει την κρίση επειδή βασίζεται στη σχεδιοποιημένη οικονομία.5
Αμεσα καθήκοντα του ΚΚΕ θεωρώ πως πρέπει να είναι:
- Σύσταση αγωνιστικής επιτροπής που θα έχει σκοπό τη σύνδεση του ταξικού συνδικαλιστικού κινήματος με το περιβαλλοντικό ζήτημα προς ταξική - αγωνιστική κατεύθυνση.
- Επιστημονικά επεξεργασμένη μελέτη και δημόσια κριτική επιλογών του σοσιαλιστικού συστήματος που επέφεραν οικολογικές καταστροφές στην ΕΣΣΔ και άλλες λαϊκές δημοκρατίες.
- Επανεξέταση των Θέσεων για δημόσια έργα με αναντίρρητες επιπτώσεις στο περιβάλλον όπως:
α) Η εκτροπή του άνω ρου του Αχελώου. Είναι γνωστό ότι, οι εκτροπές ποταμών προκαλούν βλάβες στα περιβάλλοντα οικοσυστήματα των ποταμών, με κυρίως μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στις συνθήκες διαβίωσης των λαϊκών στρωμάτων που ζουν στις παρυφές τους και εξαρτώνται για την επιβίωσή τους απ' αυτά.
β) Η χρήση λιθάνθρακα για την παραγωγή ηλεκτρισμού, πρώτης ύλης που αποδεδειγμένα συμβάλλει τα μέγιστα στην επιβάρυνση της ατμόσφαιρας με αέρια θερμοκηπίου.
γ) Η χρήση της πυρηνικής ενέργειας η οποία παράγει στερεά ραδιενεργά απόβλητα και δεν υπάρχει οριστική λύση διαχείρισής τους.
-------------------
Σημειώσεις:
1. Οι διεθνείς συμφωνίες (πρωτόκολλο του Κιότο, 1991) αποδεικνύουν την ανησυχία της αστικής τάξης για τη μελλοντική επιβίωση του καπιταλισμού. Ωστόσο η εμπορευματοποίηση ακόμα και του δικαιώματος του «ρυπαίνειν» («Ριζοσπάστης», Κυριακή 18/1/09, α.φ. 10277. σελ. 7, κεντρικό ένθετο) φανερώνει την αντίφαση του καπιταλιστικού κέρδους και της προστασίας του περιβάλλοντος.
Από την άλλη, οι επενδύσεις σε αντιρρυπαντική τεχνολογία, στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας είναι ακόμη μικρές, δυσανάλογες της επιστημονικής προόδου και των νέων τεχνολογιών που μπορούν να εφαρμοστούν.
2. Οι ΗΠΑ που δεν επικύρωσαν το πρωτόκολλο του Κιότο (1991) ευθύνονται για περισσότερο από το μισό των συνολικών εκπομπών CO2 και άλλων αερίων θερμοκηπίου παγκόσμια.
3. Murray Bookchin, «Η σύγχρονη οικολογική κρίση» (Αθήνα 1993, «Βιβλιόπολις»), σελ. 201 κ.ε. παρουσιάζεται από την πλευρά του μικροαστικού αναρχισμού.
4. Η ακραία «αριστερή» εκδοχή της πολιτικής οικολογίας είναι ο «οικοαναρχισμός», ενώ η «δεξιά» εκδοχή της είναι τα κόμματα των Πρασίνων που έχουν αστική, διαχειριστική λογική στην υπηρεσία του «πράσινου» κεφαλαίου. Στην Ελλάδα το κόμμα των Οικολόγων Πρασίνων είναι ο εκπρόσωπος αυτής της τάσης, ενώ κι ο ΣΥΝ/ΣΥΡΙΖΑ έχει ασπαστεί από παλιά τη λογική της περιβαλλοντικής διαχείρισης, είναι χαρακτηριστικό το σύνθημα στους πρόσφατα δημοσιευμένους 15 στόχους πάλης «ο άνθρωπος και το περιβάλλον πάνω από τα κέρδη»! («Ριζοσπάστης», Κυριακή 4/1/09, α.φ. 10266. σελ. 14).
5. Marshall Goldman, «Spoils of progress: environmental pollution in USSR» (1972, the MIT press), σελ. 271 κ.ε. για την ανωτερότητα του σοσιαλισμού στη διαχείριση της μόλυνσης.
Αποστόλης Μπουτσίδης
ΚΟΒ Ιδιωτικών Υπαλλήλων, Θεσσαλονίκη
Ριζοσπάστης - 3 Φεβρουαρίου 2009
