Το θέμα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης πρώτα και κύρια στη Σοβιετική Ενωση και τα προβλήματα που δημιουργήθηκαν στην πορεία υλοποίησής της, είναι αρκετά σύνθετο, υπεισέρχονται πολλοί παράγοντες που την επηρέασαν και σε καμία περίπτωση, το όλο πρόβλημα, δεν μπορεί να μπει σε κλισέ. Οπως π.χ., ότι όλα ήταν καλά μέχρι το 1956, και μετά το κλίμα άρχισε να στραβώνει....
Παράγοντες που επηρέασαν τη σοσιαλιστική οικοδόμηση
Περιγραφικά μπορούμε να αναφέρουμε τους ακόλουθους: α) την τεράστια και διαχρονική πίεση που ασκήθηκε από την πλευρά του ιμπεριαλισμού, β) τη διάσπαση του σοσιαλιστικού στρατοπέδου, γ) τη χαμηλή παραγωγικότητα της σοσιαλιστικής οικονομίας, δ) την πορεία της επαναστατικής διαδικασίας διεθνώς, που διατηρήθηκε ζωντανή ως και τη δεκαετία του '80.
Η ιμπεριαλιστική πίεση
Σε συντομία αναφέρουμε, ότι το νέο σοβιετικό κράτος, από την πρώτη ημέρα της ύπαρξής του, εξαναγκάστηκε να κάνει ένα τεράστιο συμβιβασμό με το γερμανικό ιμπεριαλισμό (συνθήκη του Μπρεστ Λιτόφσκ) παραχωρώντας στον τελευταίο τεράστιες εδαφικές εκτάσεις, με αντίτιμο την υπογραφή ειρήνης. Στη συνέχεια βέβαια, είχαμε την ιμπεριαλιστική επέμβαση των 15 χωρών της Αντάτ, και τον εμφύλιο πόλεμο με τους χρηματοδοτούμενους από τη Δύση «λευκούς». Η αιμορραγία αυτή διάρκεσε ως το 1922. Τη χρονιά δηλαδή που οι μελανοχίτωνες του Μουσουλίνη, έκαναν την πορεία προς τη Ρώμη. Αν εξαιρέσουμε τον πόλεμο με τη φασιστική Φιλανδία, η περίοδος 1923 - 1941, για τη Σοβιετική Ενωση, ήταν ας πούμε, ειρηνική. Οσο ειρηνική μπορεί να χαρακτηριστεί μία περίοδος. Το τίμημα που πλήρωσε η Σοβιετική Ενωση στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο είναι γνωστό. Από το Μάρτη του 1946 ξεκινά ο ψυχρός πόλεμος, με τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις των ΗΠΑ και της Αγγλίας να απειλούν τις σοσιαλιστικές χώρες με πυρηνικό ολοκαύτωμα. Η ιμπεριαλιστική πίεση, συνεχίστηκε ανελέητη μέχρι και την ημέρα της διάλυσης της Σοβιετικής Ενωσης και πήρε κυρίως τη μορφή της κούρσας των εξοπλισμών. Από την πλευρά τους οι ιμπεριαλιστικές χώρες, δεν είχαν κανένα πρόβλημα να διατηρούν τεράστιους στρατιωτικούς εξοπλισμούς, καθώς η στρατιωτικοποίηση της οικονομίας είναι το πλέον χαρακτηριστικό γνώρισμα του μονοπωλιακού καπιταλισμού. Αντίθετα, η Σοβιετική Ενωση, δεν επιδίωκε τον στρατιωτικό ανταγωνισμό. Και όχι μόνο για λόγους ιδεολογικούς, αλλά και για πολύ πρακτικούς. Σαν χώρα με καθυστερημένες παραγωγικές δυνάμεις, χρειάζονταν να χρηματοδοτήσει πρώτα και κύρια την ειρηνική οικονομία, για να ανεβεί το βιοτικό επίπεδο των λαών της, αλλά και για να περιορίσει τη διαφορά παραγωγικής ανάπτυξης που τη χώριζε με τις χώρες του ανεπτυγμένου καπιταλισμού. Αντί αυτού, εξαναγκάστηκε να δαπανά τεράστια ποσά για εξοπλιστικές δαπάνες. Οι οποίες στα πλαίσια της σοσιαλιστικής οικονομίας - σε αντίθεση με την καπιταλιστική - ήταν και αντιπαραγωγικές και περιττές. Αντίθετα, οι ΗΠΑ, με το δολάριο σε ρόλο παγκόσμιου νομίσματος, μετέφεραν το κόστος των εξοπλισμών στον υπόλοιπο κόσμο, πληρώνοντας τις στρατιωτικές τους δαπάνες με την έκδοση πληθωριστικού χρήματος.
Η διάσπαση
Ρόλο στις αρνητικές εξελίξεις με τη γνωστή σήμερα κατάληξη, πρέπει να έπαιξε και η διάσπαση του σοσιαλιστικού στρατοπέδου. Τρεις χώρες της Ευρώπης (Γιουγκοσλαβία, Ρουμανία, Αλβανία) στον ένα ή στον άλλο βαθμό αποστασιοποιήθηκαν από τις υπόλοιπες, με πιο χαρακτηριστική την περίπτωση της Αλβανίας (πλήρη διακοπή σχέσεων) και της τιτοϊκής Γιουγκοσλαβίας. Δεν υπεισερχόμαστε στους λόγους της αποστασιοποίησης αυτής, απλώς την επισημαίνουμε σαν αρνητική εξέλιξη. Πολύ πιο σοβαρή βέβαια, ήταν η διακοπή των σχέσεων μεταξύ ΣΕ και Κίνας. Η τελευταία, λόγο του τεράστιου πληθυσμιακού της μεγέθους, αλλά και του ειδικού της βάρους στη διεθνή πολιτική σκηνή, με την απόφασή της να σταθεί απέναντι, τραυμάτισε σοβαρά τη διαδικασία της σοσιαλιστικής επανάστασης. Το περίεργο της υπόθεσης είναι, ότι ενώ οι Κινέζοι ηγέτες κατάγγειλαν τη σοβιετική εξουσία που προέκυψε μετά το 20ό συνέδριο σαν ρεβιζιονιστική, 16 χρόνια μετά, το 1972 βρέθηκαν αγκαλιά με τους Αμερικάνους (συνάντηση Μάο - Νίξον).
Χαμηλή παραγωγικότητα
Είναι γνωστό, ότι η ανεργία εξαλείφτηκε από τη ΣΕ το 1929. Αυτό ασφαλώς ήταν μέγιστο επίτευγμα, το οποίο όμως έσερνε από πίσω του πολλά προβλήματα. Οι σοσιαλιστική οικονομία, η οποία είναι ανθρωποκεντρική, δεν μπορεί παρά να λειτουργεί με αντίστοιχα κριτήρια. Στόχος, δεν είναι το ξεζούμισμα του εργαζόμενου, αλλά η ανύψωση του βιοτικού του επίπεδου. Το αφετηριακό αυτό σημείο παίζει ρόλο στη σοσιαλιστική συσσώρευση, η οποία δεν μπορεί βέβαια να ακολουθήσει τους φρενήρεις ρυθμούς της κεφαλαιοκρατικής συσσώρευσης, που κυριολεκτικά πατάει επί πτωμάτων. Αν στον παράγοντα αυτό προσθέσουμε και τα προβλήματα της - υπαρκτής - γραφειοκρατίας, και τις τεράστιες στρατιωτικές δαπάνες, τότε ίσως μπορούμε να προσεγγίσουμε το πρόβλημα, της χαμηλής παραγωγικότητας των σοσιαλιστικών οικονομιών, της έλλειψης κεφαλαίων, των προβλημάτων στην τροφοδοσία της αγοράς, της ποιότητας του παραγόμενου προϊόντος κλπ. Στον καπιταλισμό τα προβλήματα αυτά λύνονται με την απειλή του οικονομικού εξαναγκασμού. Ο εργαζόμενος είτε θα μπει κάτω από την μπότα του κεφαλαίου, είτε θα πεθάνει από την πείνα. Πώς τα προβλήματα αυτά μπορούν να λυθούν σε μια σοσιαλιστική κοινωνία, είναι προς διερεύνηση με όλη τη θετική και αρνητική πείρα που έχουμε από τις κοινωνίες αυτές.
Η επαναστατική διαδικασία
Μία απλή απαρίθμηση των κοινωνικών επαναστάσεων που έλαβαν χώρα τον 20ό αιώνα αν κάνουμε διαπιστώνουμε δύο πράγματα. Πρώτο: η επαναστατική διαδικασία, η αποκόλληση κρατών από το ιμπεριαλιστικό στρατόπεδο, βρισκόταν σε εξέλιξη ως τις αρχές της δεκαετίας του '80. Δεύτερο: οι περισσότερες επαναστάσεις, δυστυχώς, απέτυχαν κάτω από το βάρος των αντεπαναστάσεων που εκδηλώθηκαν σαν αντίδραση προς αυτές, με την εμφανή στήριξη των μεγάλων ιμπεριαλιστικών κέντρων. Χωρίς να αναφερθούμε στα αντιαποικιοκρατικά κινήματα - ένα τεράστιο κεφάλαιο της σύγχρονης ιστορίας - που πυροδότησε η Οκτωβριανή Επανάσταση και η αντιφασιστική νίκη των λαών, τον 20ό αιώνα είχαμε τις ακόλουθες επαναστατικές εξεγέρσεις:
Ρωσική επανάσταση του 1905 (απέτυχε). Οκτωβριανή επανάσταση του 1917 που άνοιξε ένα νέο, τεράστιο κεφάλαιο στην ανθρώπινη ιστορία. Γερμανική επανάσταση του 1919 (πνίγηκε στο αίμα από τη γερμανική σοσιαλδημοκρατία). Σοβιετική επανάσταση στην Ουγγαρία το 1919 (απέτυχε). Το 1922 δημιουργείται η ΛΔ της Μογγολίας. Κυβέρνηση λαϊκού μετώπου στην Ισπανία το 1936, η οποία νικήθηκε στρατιωτικά από το φασιστικό κίνημα του Φράνκο, την ενεργή επέμβαση της χιτλερικής Γερμανίας και την «ουδετερότητα» των δυνάμεων της Δύσης. Δύο επαναστατικά κινήματα στην Ελλάδα (1941 - 1944 και 1946 - 1949) τα οποία ηττήθηκαν στρατιωτικά από την εσωτερική αντίδραση και την ενεργό ιμπεριαλιστική επέμβαση της Αγγλίας και των ΗΠΑ. Η νικηφόρα προέλαση του σοβιετικού στρατού στην Ανατολική Ευρώπη δημιουργεί τις βάσεις δημιουργίας της ευρωπαϊκής σοσιαλιστικής κοινότητας (ΕΣΣΔ, ΓΛΔ, Λαϊκές Δημοκρατίες Τσεχοσλοβακίας, Ουγγαρίας, Πολωνίας, Βουλγαρίας, Ρουμανίας, Αλβανίας, Γιουγκοσλαβίας). Το 1945 επικρατεί το επαναστατικό κίνημα στην Κίνα. Το 1959 τα αντάρτικο κίνημα στην Κούβα υπό τους Φιντέλ - Τσε καταλαμβάνει την Αβάνα και ανατρέπει τη δικτατορία του Μπατίστα. Το 1973 η κυβέρνηση λαϊκής ενότητας στη Χιλή πνίγεται στο αίμα από το καθοδηγούμενο από τη ΣΙΑ στρατιωτικό κίνημα υπό τον μετέπειτα δικτάτορα Α. Πινοσέτ. Το 1974 ολοκληρώνεται νικηφόρα η βιετναμική επανάσταση, στην Αγγόλα υπό τον Αγκουστίνο Νέτο δημιουργείται κυβέρνηση σοσιαλιστικού προσανατολισμού, στην Αιθιοπία επικρατεί στρατιωτικό κίνημα υπό τον Μενγκίστου Χαϊλέ Μάριαμ, το οποίο ανατρέπει το αυτοκρατορικό καθεστώς του Χαϊλέ Σελασιέ. Τέλος, στην Πορτογαλία ξεσπά η επανάσταση των γαριφάλων (25 Απρίλη). Στις μεν Αγγόλα και Αιθιοπία εκδηλώθηκαν αντεπαναστατικά κινήματα (Ουνιτα - Ερυθραία) τα οποία δημιούργησαν σοβαρά προβλήματα στα νέα καθεστώτα, στη δε Πορτογαλία η σοσιαλδημοκρατία υπό τον Σοάρες, την ΕΟΚ και τη σοσιαλιστική διεθνή, ανέλαβαν το ρόλο νεκροθάφτη της επανάστασης. Το 1979 το επαναστατικό κίνημα των Σαντινίστας στη Νικαράγουα καταλαμβάνει την εξουσία. Αντιδρώντας οι Αμερικανοί δημιουργούν τις αντεπαναστατικές ομάδες των «Κόντρας» και μετά από μακροχρόνιο και αιματηρό αγώνα, οι επαναστατικές δυνάμεις εξαναγκάζονται σε συμβιβασμό. Το 1979 επίσης, στο Αφγανιστάν υπό τον Ταράκι δημιουργείται κυβέρνηση προοδευτικής κατεύθυνσης. Οι ωμές ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις που στηρίζουν τους αντιδραστικούς Ταλιμπάν την ωθούν τελικά σε ήττα.
Αν μη τι άλλο το επαναστατικό κίνημα του 20ού αιώνα, δεν έπεσε αμαχητί. Πάλεψε, μάτωσε, υπερέβαλε εαυτό, ηττήθηκε.
Θ. Κανιάρης
Ριζοσπάστης - 3 Φεβρουαρίου 2009
