Στη θ.26 καταγράφεται η ενδιάμεση θέση του ελληνικού καπιταλισμού στο παγκόσμιο ιμπεριαλιστικό σύστημα. Η εκτίμηση αυτή διαφέρει από τις αντίστοιχες των προηγούμενων συνεδρίων και του Προγράμματος. Σε όλες αυτές τις εκτιμήσεις σημειωνόταν και ο εξαρτημένος χαρακτήρας του ελληνικού καπιταλισμού. Επομένως, αναφύεται ένα ερώτημα: εκτιμάμε ότι η προηγούμενη θέση ήταν λανθασμένη ή ότι σήμερα άλλαξαν οι συνθήκες άρα και η εκτίμηση;
Σε κάθε περίπτωση, υπάρχει ένα διαδικαστικό ζήτημα. Είτε η «παλιά» θέση εκτιμάται ως λανθασμένη, είτε θεωρούμε ότι μεταβλήθηκαν οι συνθήκες, αυτό πρέπει να ειπωθεί ρητά. Να καταγραφούν οι όποιες αλλαγές που τεκμηριώνουν την αλλαγή θέσης. Οπως και να 'χει, μια τέτοια θέση δεν αλλάζει σε συνέδριο μη προγραμματικό.
Αν πάλι υποστηρίζουμε ότι δεν υφίσταται αλλαγή θέσης επειδή γίνεται αναφορά στην ανισομετρία, στην πλεονεκτική θέση του ισχυρότερου και στην πολιτικοστρατιωτική εξάρτηση της Ελλάδας, τότε και πάλι υπάρχει πρόβλημα γιατί: αφού υπάρχουν εκτιμήσεις όπως οι παραπάνω για ποιο λόγο αφαιρέθηκε ο χαρακτηρισμός «εξαρτημένος»; Επιπλέον: οι αναφορές αυτές είναι αδύνατες, λείπει η έννοια της οικονομικής εξάρτησης, τα τελευταία χρόνια η έννοια της εξάρτησης εν γένει, έχει εξαφανιστεί.
Πώς, όμως, τεκμηριώναμε το ζήτημα της εξάρτησης; Η θέση αυτή εδραζόταν στην ανάλυση του Λένιν για τον ιμπεριαλισμό και την ομαδοποίηση των χωρών στο πλαίσιο αυτής της ανάλυσης. Το 1916 εκτιμούσε ότι υπάρχουν οι προηγμένες χώρες της Δ. Ευρώπης και της Αμερικής, οι χώρες της Αν. Ευρώπης και οι μισοαποικίες και αποικίες. Συμπλήρωνε δε ότι χαρακτηριστικές για εκείνη την εποχή δεν ήταν μόνο οι δυο βασικές ομάδες χωρών (αποικίες και αποικιακές χώρες), αλλά και οι ποικίλες μορφές των εξαρτημένων χωρών που είναι μπλεγμένες στα δίχτυα της χρηματιστικής και διπλωματικής εξάρτησης. Περίπου η ίδια κατηγοριοποίηση διατηρείται στο 6ο συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς, ενώ τη δεκαετία του '80 το παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα χωρίζει τις χώρες σε αναπτυγμένου καπιταλισμού, μέσου επιπέδου ανάπτυξης και αναπτυσσόμενες. Στη δεύτερη ομάδα, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Κόμματος, ανήκε η Ελλάδα. Ο εξαρτημένος χαρακτήρας της εδραζόταν: στη διείσδυση του ξένου κεφαλαίου με επαχθείς όρους για τον ελληνικό λαό, στο ρόλο του αγγλοαμερικανικού παράγοντα στον εμφύλιο και του αμερικανικού στη χούντα, στην εγκατάσταση των βάσεων, στη συμμετοχή στο ΝΑΤΟ, στο έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου, στο δανεισμό, στην εξαγωγή υπεραξίας από τον αδύνατο κρίκο στο δυνατό, στην τεχνολογική εξάρτηση, στη σύνδεση με την τότε ΕΟΚ.
Ολα αυτά τα χρόνια το Κόμμα μας δέχτηκε τα λυσσώδη πυρά οπορτουνιστικών ομάδων. Ο Πουλιόπουλος, ο εισηγητής του ελληνικού τροτσκισμού, πρώτος άσκησε κριτική στη θεωρία της εξάρτησης χαρακτηρίζοντας ως ηλιθιότητα τη γραμμή του Κόμματος και το «σταλινισμό» που παρήγαγε ένα τέτοιο σχήμα ως εξάμβλωμα. Πρόσφατη εκδοχή της τροτσκιστικής αντίληψης αποτελεί το περιοδικό Θέσεις (επίγονοι του ελληνικού ευρωκομμουνισμού). Προεξάρχοντος του Μηλιού, υπεύθυνου του προγράμματος του ΣΥΡΙΖΑ, καταπολεμάται για χρόνια η έννοια της εξάρτησης με την πλήρη ανατροπή της λενινιστικής αντίληψης για τον ιμπεριαλισμό. Φορέας παρόμοιας αντίληψης είναι και το ΝΑΡ.
Ωστόσο, αν θέλουμε να είμαστε αντικειμενικοί, είναι γεγονός ότι στο παρελθόν υπήρχαν προβλήματα. Αναφέρω χαρακτηριστικά: α) ο όρος «στρεβλή» ανάπτυξη του καπιταλισμού δεν ήταν ο καταλληλότερος, αφού μπορούσε να υπονοηθεί η ύπαρξη ενός ορθολογικού καπιταλισμού, β) το ξεχείλωμα της έννοιας οδήγησε σε λανθασμένες εκτιμήσεις όπως αυτή του 8ου Συνεδρίου για συμμετοχή της «εθνικής αστικής τάξης» στους αγώνες για εθνική ανεξαρτησία και δημοκρατία.
Ομως, αυτά τα προβλήματα δεν έβαλαν τη σφραγίδα στην πολιτική του Κόμματος. Το Κόμμα α) διόρθωσε τη λανθασμένη θέση του 8ου συνεδρίου, β) δεν ξεχώριζε τα ξένα μονοπώλια από τα ντόπια, γ) στη δεκαετία του '80 δεν ταύτιζε την εξάρτηση με την απουσία καπιταλιστικής ανάπτυξης, δ) άσκησε κριτική στις θεωρίες της υπανάπτυξης και της μητρόπολης - περιφέρειας.
Ασφαλώς, σήμερα η εποχή μας δεν είναι ίδια με αυτή του Λένιν, ούτε καν με τη δεκαετία του '80. Αλλά ας μην πετάξουμε μαζί με τα απόνερα και το μωρό. Παλιές εκτιμήσεις εξακολουθούν να ισχύουν: η Ελλάδα δεν έχει βαριά βιομηχανία ανάλογη με αυτή των μεγάλων ιμπεριαλιστικών κέντρων, είναι τεχνολογικά κι ενεργειακά εξαρτημένη, προσφάτως και διατροφικά. Στους ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς ασφαλώς και δεν είναι μια από τις δυνάμεις που χαράζει γραμμή. Η Ελλάδα έχει αμερικανικές βάσεις, το αντίστροφο δεν μπορεί να συμβεί. Ολα αυτά δε σημαίνουν την ανάγκη ύπαρξης ενός αστικοδημοκρατικού σταδίου. Υπογραμμίζουν την ανάγκη προβολής συγκεκριμένων πολιτικών συνθημάτων στην καθημερινή πολιτική ζύμωση και τη δυνατότητα συσπείρωσης ευρύτερων λαϊκών στρωμάτων. Σημαίνουν την προβολή της ανάγκης της απελευθέρωσης του προλεταριάτου από το διπλό καπιταλιστικό ζυγό και την προβολή της δυνατότητας και ανάγκης μιας αυτοδύναμης ανάπτυξης στο πλαίσιο μιας σοσιαλιστικής Ελλάδας. Σε τελική ανάλυση τα παραπάνω φέρνουν το στρατηγικό στόχο πιο κοντά.
Αν θεωρούμε ότι το «εξάρτηση» είναι προβληματικό, το αλληλεξάρτηση είναι προβληματικότερο. Δεν μπορεί να αποδώσει τη δυναμική των σχέσεων, συγκαλύπτει τη θέση του ισχυρού, του μεσαίου και του αδύνατου. Αν θεωρούμε ότι κρύβει κινδύνους παρανόησης, ας χρησιμοποιήσουμε άλλους όρους όπως ΑΝΙΣΟΤΙΜΗ αλληλεξάρτηση. Το γεγονός ότι σήμερα το ελληνικό κεφάλαιο διεισδύει δυναμικά στα Βαλκάνια και στέλνει εκστρατευτικά σώματα σε διάφορες γωνιές της Ευρώπης δεν αναιρεί τον εξαρτημένο χαρακτήρα του ελληνικού καπιταλισμού. Ας μην ξεχνάμε ότι οι ελληνικές επενδύσεις σε όλο τον κόσμο δεν ξεπερνούν το 0,4% των παγκόσμιων επενδύσεων. Ούτε το «ευχαριστώ τις ΗΠΑ» (Σημίτης), την παράδοση Οτσαλάν, τη διέλευση των ΝΑΤΟικών στρατευμάτων κατά το βομβαρδισμό της Γιουγκοσλαβίας, τις τηλεφωνικές υποκλοπές από τις ΗΠΑ, το «σχέδιο Ανάν», τους δυσμενείς όρους δανεισμού. Ας μην ξεχνάμε ακόμα ότι η συμμετοχή της Ελλάδας στην ιμπεριαλιστική περικύκλωση της επαναστατημένης Ρωσίας, η μικρασιατική εκστρατεία κ.ά. δεν αναίρεσαν τον εξαρτημένο χαρακτήρα του ελληνικού καπιταλισμού.
Ευελπιστώ το ζήτημα να συζητηθεί στο συνέδριο και να διορθωθεί και ακόμα περισσότερο ελπίζω να έχω καταλάβει λάθος.
Συντροφικά
Λιόσης Βασίλης
Ριζοσπάστης - 10 Δεκεμβρίου 2008
