A. H ιδεολογική και πολιτική συμπόρευσή μας με το ΚΚΣΕ. Η απουσία επαρκούς επαναστατικής επαγρύπνησης και των αντίστοιχων αντανακλαστικών κατά την εμφάνιση των δεξιών αναθεωρητικών παρεκκλίσεων παρουσιάζεται ταυτόχρονα και στο ΚΚΕ. Το φαινόμενο επισήμανε και η αντίδραση και το αξιοποίησε, όπως αναμενόταν, εντάσσοντάς το στην καταγγελία περί «πρακτορείου της Μόσχας». Απαντήσεις και «πειστικές» εξηγήσεις δόθηκαν κατά καιρούς:
1. Η φυσική θεωρητική ανωριμότητα του νεαρού ΚΚΕ στα πρώτα χρόνια
2. Στη συνέχεια η θεωρητική καθυστέρηση που σ' ένα βαθμό προκάλεσαν οι συνθήκες παρανομίας κι ασταμάτητων διώξεων. Κάτω απ' αυτούς τους όρους οι πιεστικές ανάγκες για άμεση πρακτική δράση συντελούν στη διαμόρφωση πρακτικίστικης νοοτροπίας. Η τελευταία θεοποιεί την πρακτική δράση - αντιδιαλεκτικά αγνοώντας την αλληλεξάρτηση με τη θεωρία - και το πολύ πολύ κρύβεται στο καταφύγιο «οι σύντροφοι εκεί, μέσα στη φωτιά, ξέρουν καλύτερα».
3. Η εκτυφλωτική ακτινοβολία του πρώτου σοσιαλιστικού κράτους και του μπολσεβίκικου κόμματος.
4. Η υπαρκτή, επείγουσα πάντα και αδιαπραγμάτευτη - γι' αυτό και άνευ όρων - υπεράσπιση του σοβιετικού κράτους και του κόμματός του που βάλλονταν από θεούς και δαίμονες. Εν προκειμένω όσοι μετά Χριστόν προφήτες εύκολα επικρίνουν την έμμονη αυτή υπεράσπιση ας σκεφτούν ότι πολλοί κομμουνιστές στην Ελλάδα θα γλίτωναν το απόσπασμα, αν απλώς «μασούσαν τα λόγια τους» σ' ό,τι αφορούσε τη Σοβιετική Ενωση. Πρόκειται για τον προλεταριακό διεθνισμό σ' όλο του το μεγαλείο και την ακόλουθη ακρότητά του. Αρνητικό σύμπτωμα αυτής της ακρότητας είναι το θόλωμα της κριτικής σκέψης και μια χιουμοριστική απόδειξη ότι είχαμε συνείδηση της ακρότητας ήταν η σχετική ανεκδοτολογία, έργο των ίδιων των κομμουνιστών.
5. Η διάλυση της Γ΄ Διεθνούς επέδρασε αρνητικά και σ' αυτό τον τομέα. Η Γ΄ Διεθνής ήταν ο φυσικός χώρος ανταλλαγής και κάποτε σύγκρουσης απόψεων πάνω στα διάφορα ζητήματα και η επιδιωκόμενη ενιαία θεωρητική αντιμετώπιση προέκυπτε από την ιδεολογική διαπάλη. Μετά τη διάλυση της Γ΄ Διεθνούς κέντρο θεωρητικής επεξεργασίας έγινε εξ αντικειμένου η Μόσχα, ενώ μέχρι τότε το μπολσεβίκικο κόμμα αναδείχνονταν με τη συμβολή του - κι όχι εκ των πραγμάτων - κεντρικός θεωρητικός φορέας. Η Κόμινφορμ, τα «Προβλήματα ειρήνης και σοσιαλισμού», οι κατά καιρούς διασκέψεις κ.ά. δεν κάλυψαν ποτέ το κενό της Γ΄ Διεθνούς.
6. Μετά τη διάλυση επικράτησε σιωπηρά η αντίληψη της μη ανάμειξης στα εσωτερικά αδελφού κόμματος (εδώ πρωτοποριακό ρόλο έπαιξαν Γάλλοι και Ιταλοί σύντροφοι), που είχε εύκολη - και άρα σαθρή - την ηθική θεμελίωση (κάθε κομμουνιστικό κόμμα έχει ευθύνη απέναντι στην εργατική τάξη και το λαό της χώρας του και σ' αυτούς δίνει λόγο. Καμιά φορά «ξεχνούσαν» και το «εργατική τάξη») και σαθρή, σαθρότατη, ιδεολογική (κάθε κομμουνιστικό κόμμα, ζώντας τις - διαβόητες - εθνικές ιδιομορφίες, μπορεί να βρίσκει τους καλύτερους και συντομότερους δρόμους προς το σοσιαλισμό. Εδώ «ξεχνούσαν» όλο και συχνότερα τον όρο Επανάσταση, ενώ οι δρόμοι με τον καιρό έγιναν δρόμος κι αυτός σιγά σιγά και ντροπαλά κοινοβουλευτικός αποκλειστικά). Η παραπάνω αντίληψη εκφυλίστηκε σε περιορισμό μέχρι θανάτου της συντροφικής κριτικής, η άσκηση της οποίας θεωρήθηκε στη συνέχεια επαρκής λόγος για «ρήξη» μεταξύ των κομμάτων. Την αποφυγή της συντροφικής κριτικής τροφοδότησε και ο υπαρκτός (αλλά πότε σωστά και πότε λαθεμένα αξιολογούμενος) κίνδυνος εκμετάλλευσής της από τον ταξικό εχθρό.
7. Σχετικά με τα κομμουνιστικά κόμματα της Δ. Ευρώπης - ιδιαίτερα τα λεγόμενα μεγάλα - αξίζει να παρατηρήσουμε ότι οι διαφωνίες τους μόνο διορθωτικές δε θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν, αφού ξεκίνησαν ως δεξιές αναθεωρητικές - με διάφανο πέπλο καλυπτόμενες - και έκλεισαν με το μακαρίτη ευρωκομμουνισμό. Δεν άφησαν οι αναθεωρητές της Δύσης δολιοφθορέα που να μη θεοποίησαν, όπως, λ.χ., τον Ντούμπτσεκ, ή να μην ανέχτηκαν ή βοήθησαν τη θεοποίησή του, όπως, λ.χ., του γελοίου Βαλέσα. Μελετώντας τα ντοκουμέντα του Κόμματος διαπιστώνει κανείς την ιδεολογική συμπόρευσή του με το ΚΚΣΕ. Είναι πέρα από κάθε αμφισβήτηση ότι συμπορευτήκαμε σε όλα τα μεγάλα ζητήματα θεωρίας και πολιτικής (στη «σταλινική» περίοδο, στην «αποσταλινοποίηση», στους χρουστσοφικούς πειραματισμούς στον τομέα της οικονομίας, στα ζητήματα ειρηνικής συνύπαρξης, στη διαμάχη με το κινέζικο κόμμα, στην περεστρόικα...). Οι προαναφερόμενοι - και άλλοι - λόγοι δε δικαιολογούν καμιά «ντροπή» για την παραδοχή της συμπόρευσης. Αντίθετα, θα 'ταν στρουθοκαμηλισμός να «κάνουμε πως δεν καταλαβαίνουμε» και ν' αποφεύγουμε τις αναφορές στο ζήτημα. Τραβώντας στα άκρα θα 'λεγε κανείς ότι με μιαν έννοια ο δισταγμός αυτός εκφράζει την ανάγκη ν' απολογηθούμε στους ξεφωνημένους πουλημένους υποταχτικούς των ξένων αφεντικών για τη γελοία - και στα μάτια των αστών σήμερα - συκοφαντία περί «πρακτορείου της Μόσχας».
Β. Αντιστάσεις στις δεξιές αναθεωρητικές παρεκκλίσεις. Τόσο μέσα από την προσεκτική μελέτη των ντοκουμέντων του Κόμματος, όσο κι από την πείρα της κομματικής ζωής των παλιότερων, βγαίνει και μια άλλη διαπίστωση. Σε μεγάλα ζητήματα θεωρίας και πολιτικής υπήρξαν σοβαρές αντιστάσεις στελεχών και απλών μελών στις δεξιές αναθεωρητικές παρεκκλίσεις. Ενδεικτικά αξίζει ν' αναφερθούν:
1. Η διαφοροποίηση των «Ζαχαριαδικών» στην «αποσταλινοποίηση» - διαφοροποίηση που έκοψε στα δύο το Κόμμα μέσα κι έξω από την Ελλάδα και που ίχνη της είναι ορατά και σήμερα.
2. Οι δυσκολίες στην κατανόηση κι αποδοχή από τη μεριά των κομματικών μελών της πολιτικής ειρηνικής συνύπαρξης ως επαναστατικής πολιτικής.
3. Οι αντιρρήσεις στους πειραματισμούς γύρω από τη «σοσιαλιστική αγορά».
4. Η διάχυτη πικρία από τη διαμάχη με το κινέζικο κόμμα, πικρία που τροφοδότησε για μεγάλο διάστημα τις μαοϊκές ομαδούλες.
5. Το γεγονός ότι ο ευρωκομμουνισμός, παρότι διαπέρασε τις γραμμές του Κόμματος, δεν κατάφερε ποτέ να πάρει το πάνω χέρι (ασφαλώς εδώ ρόλο έπαιξε και η - χλιαρή, έστω - απόρριψη του ευρωκομμουνισμού από το ΚΚΣΕ).
6. Οι αντιστάσεις στην προπαγάνδιση της περεστρόικα.
Γ. Συμπεράσματα - διδάγματα
Με την πρώτη κιόλας εντύπωση που προσφέρουν οι απαριθμημένες αντιστάσεις οδηγούμαστε στα παρακάτω, ηθικά κατ' αρχήν, συμπεράσματα - διδάγματα:
1. Το ανοσοποιητικό σύστημα του κομματικού οργανισμού λειτούργησε και μέσα στις πιο δυσμενείς γι' αυτόν συνθήκες.
2. Η αλήθεια, όπως κι η ελευθερία, «θέλει αρετήν και τόλμην».
3. Το Κόμμα πρέπει να βρει τρόπο ν' αξιοποιεί έγκαιρα και σωτήρια τις φωνές που «φαντάζουν» εκτός γραμμής. Δε χωράει συζήτηση ότι η καταστατική κατοχύρωση μιας σχετικής ασφαλιστικής δικλίδας θ' αποτελούσε ιστορική ειρωνεία. Γιατί, ενώ πάει να μας προστατέψει από τη - γεροντική και γι' αυτό παραλυτική και θανατηφόρα - ασθένεια των δεξιών παρεκκλίσεων, τα μέτρα που έρχονται άμεσα στο νου συνιστούν τα ίδια δεξιά παρέκκλιση (λ.χ., η οριζόντια ενημέρωση, η δημοσιοποίηση των μειοψηφουσών απόψεων κ.ά. που μας καταταλαιπώρησαν στην τελευταία διάσπαση). Βάζουν σε κίνδυνο μ' άλλα λόγια τον πυρήνα του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού, την πεμπτουσία δηλαδή του επαναστατικού κόμματος νέου τύπου. Υπάρχει πρόβλημα λοιπόν και μάλιστα δυσεπίλυτο. Αλλά πότε η διαλεκτική ήταν απλή αριθμητική; Δικαιολογημένος επομένως ο φόβος ότι θα ξαναβρεθούμε, όπως κατά το παρελθόν, μπροστά στα ίδια - και κάθε φορά «καινούρια» - ερωτήματα του τύπου «από ποια θέση και προς ποια κατεύθυνση θα δώσουμε τη μάχη;». Το αδιαμφισβήτητο πλεονέκτημά μας είναι βέβαια οι πρόσφατες, ασύγκριτα πικρότερες και διδακτικότερες, εμπειρίες μας. Τουλάχιστον ας ξεκινήσουμε με τη συμφωνία ότι κάθε άποψη πρέπει να παίρνεται υπόψη, να φτάνει μέχρι την κεντρική καθοδήγηση, να την ξαναφέρνουμε έγκαιρα για μελέτη, όταν η δοκιμασία της ζωής το επιβάλλει, να ξεπερνάμε την «ντροπή» που την απορρίψαμε, όταν η ζωή αποδείχνει τη μερική ή ολική ορθότητά της, και πάντως να ξεπεράσουμε - στην πράξη - την αντίληψη ότι το «ναι» στην καθοδήγηση είναι παντού και πάντα ό,τι καλύτερο. Καταλήγουμε. Ολα οδηγούν στο ανέφικτο έτοιμης λύσης-νίκης. Τέτοια, όπως φαίνεται, δεν υπάρχει. Υπάρχουν όμως όπλα για τη νίκη. Ανάμεσά τους τα ιδεολογικά, που απαιτούν ορθή χρήση, η επαγρύπνηση, που δεν πρέπει να εκφυλίζεται σε καχυποψία, και το ταξικό ένστικτο της εργατικής τάξης, που δε γίνεται ατιμωρητί να υποτιμιέται. Η κατάληξη αυτή φιλοδοξεί να θεωρηθεί διαλεκτική και πάντως θυμίζει τη σοφή - για τη σοφιστική υπεκφυγή της - απάντηση του Στάλιν στο ερώτημα «πού βλέπει τον κίνδυνο; Δεξιά ή αριστερά;». Η απάντηση ήταν «εκεί που υπάρχει».
Γιώτης Νικολαΐδης
Καλαμάτα, ΚΟΒ Νότιας και Δυτικής Πόλης
Ριζοσπάστης - 9 Ιανουαρίου 2009
