Το Σοσιαλιστικό Σύστημα που γνωρίσαμε, που δημιουργήθηκε από τη συγκλονιστική λαϊκή δύναμη που απελευθέρωσε, σε παγκόσμια κλίμακα, η Οκτωβριανή Επανάσταση, απέδειξε ότι ο Σοσιαλισμός δεν είναι ουτοπία. Απέδειξε, την ιδεολογική υπεροχή του Μαρξισμού - Λενινισμού. Επιβεβαιώθηκε ο αναντικατάστατος ρόλος της εργατικής τάξης και των συμμάχων της, στην επαναστατική διαδικασία ανατροπής του καπιταλισμού και δημιουργίας της σοσιαλιστικής κοινωνίας.
Ομως πρέπει να είμαστε ρεαλιστές. Η νίκη του καπιταλισμού είναι η οδυνηρή πραγματικότητα. Και η ανατροπή έγινε δυνατή, παρά τις συνεχείς πολιτικές και οικονομικές κρίσεις του καπιταλισμού. Μεγάλες οικονομικές κρίσεις, μέχρι τις μέρες μας, παγκόσμιοι «καπιταλιστικοί» πόλεμοι, κατάρρευση του αποικιοκρατικού συστήματος και προ παντός η δημιουργία του Σοσιαλιστικού Συστήματος και η μεγάλη ανάπτυξη του εργατικού κινήματος σε όλο τον κόσμο. Γιατί λοιπόν οι ανατροπές, αντί για την ανάπτυξη σε έκταση και βάθος του Σοσιαλιστικού Συστήματος; Σίγουρα πρέπει να απαντήσουμε.
Ομως, είμαστε σε θέση να απαντήσουμε ικανοποιητικά; Γνωρίζουμε τα ιστορικά γεγονότα με πληρότητα; Εχουμε συζητήσει αρκετά; Στις χώρες που οικοδομήθηκε ο σοσιαλισμός υπάρχουν διχογνωμίες, ανεπάρκειες ή και αδυναμία να αναλύσουν τα γεγονότα. Η σχετική πληροφόρηση στη χώρα μας, για τα γεγονότα από το 1917 και έπειτα, καθώς και σχετικά με τις θυελλώδεις συζητήσεις και προβληματισμούς, στις ίδιες τις χώρες του Σοσιαλισμού, είναι ανεπαρκέστατη.
Το Κόμμα έκανε μια αξιόλογη προσπάθεια το 1995. Αλλά επανήλθε μετά από 14 χρόνια, με αποτέλεσμα, ίσως, η συζήτηση για το Σοσιαλισμό να κυριαρχήσει στο συνέδριο και να αποπροσανατολίσει. Ηδη η μεγάλη πλειοψηφία των επιστολών για το διάλογο, αφορά το 2ο θέμα. Ενα Σώμα σαν την Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του 1995 θα ήταν ίσως πιο κατάλληλο αν μάλιστα όλα αυτά τα χρόνια γινόταν ένας εκτεταμένος δημόσιος διάλογος. Διάλογος όχι μόνο για τις αιτίες των ανατροπών, αλλά για όλα τα σοβαρά ζητήματα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, διαχρονικά και για όλες τις σοσιαλιστικές χώρες. Αυτός ο διάλογος μπορεί να γίνει και τώρα, να πάρει μόνιμη μορφή, ίσως μέσα από ένα έντυπο πολιτικού προβληματισμού.
Τα συμπεράσματα που περιέχονται στις Θέσεις βασίζονται κυρίως στην εμπειρία της ΕΣΣΔ. Επομένως, είναι πρόωρο να βγουν τελικά συμπεράσματα. Θα πρέπει να συζητηθεί οπωσδήποτε η εμπειρία και των άλλων Σοσιαλιστικών χωρών της Ευρώπης, όπως της Κίνας, Βιετνάμ κλπ. Επίσης, πρέπει να συζητηθεί η περίπτωση του ΣΟΑ καθώς και του Συμφώνου της Βαρσοβίας.
Σημαντική θέση στις εκτιμήσεις έχει το 20ό Συνέδριο. Εκ των πραγμάτων, η συζήτηση οδηγεί στον Στάλιν και δυστυχώς, μερικές φορές, τη θέση των επιχειρημάτων παίρνουν οι χαρακτηρισμοί. Ομως έχουμε ανάγκη από προτάσεις, όχι από αφορισμούς. Οποιος διαφωνεί, δε σημαίνει ότι αποδέχεται τις αστικές απόψεις. Δε χρειάζεται να κάνουμε τον Στάλιν άγιο, ούτε δαίμονα. Κατ' αρχήν πρέπει να τον γνωρίσουμε. Πότε έγινε πολιτική συζήτηση για την, πράγματι σημαντική, περίοδο του Στάλιν; Γιατί τον θυμηθήκαμε σήμερα; Ποιες είναι οι αποφάσεις του 20ού Συνεδρίου; Τι ακριβώς πρέπει να απορρίψουμε; Γιατί το ΚΚΣΕ και οι Σοβιετικοί πολίτες αποδέχτηκαν τις κατευθύνσεις του 20ού Συνεδρίου; Πόσοι γνωρίζουν την έκθεση που έγινε «κεκλεισμένων των θυρών» για το θέμα της προσωπολατρίας; Γιατί την αποδέχτηκαν τα μέλη του ΚΚΣΕ που είχαν ζήσει και διαπαιδαγωγηθεί με τον Στάλιν; Λύθηκαν τα προβλήματα ή απλώς χρησιμοποιήθηκαν οι «καταγγελίες», για να διαμορφωθούν νέες ισορροπίες στα ηγετικά κλιμάκια;
Ο οπορτουνισμός δεν είναι φυσικό φαινόμενο. Φορείς των όποιων απόψεων, είναι τα μέλη του κόμματος, γι' αυτό και έχει μεγάλη σημασία ο τρόπος εκλογής, λειτουργίας και ελέγχου στα κομματικά, κρατικά και συνδικαλιστικά όργανα. Οι ανεπάρκειες αφήνουν περιθώρια για υιοθέτηση οπορτουνιστικών αντιλήψεων. Τι πρέπει να κάνουμε ώστε να μπορούμε να διακρίνουμε έγκαιρα τις παρεκκλίσεις, δεξιές και «αριστερές» και όχι μετά από 40 ή 50 χρόνια; (με την ευκαιρία πότε θα εκτιμήσουμε τη στάση του ΑΚΕΛ στο θέμα της ΕΕ και ειδικά του δημοψηφίσματος για την Ευρωσυνθήκη;).
Η εποχή μετά τον Λένιν είναι βεβαίως καθοριστική για την εδραίωση του Σοσιαλισμού. Πρέπει όμως να διακρίνουμε τα θετικά από τα αρνητικά, να αξιοποιήσουμε τα διδάγματα του παρελθόντος, κοιτώντας το μέλλον. Οταν ο ίδιος ο Μαρξ αρνιόταν «να δώσει συνταγές για τις κουζίνες του μέλλοντος», γιατί εμείς θα πρέπει να περιοριστούμε σε «μοντέλα» και «περιόδους»;
Οι Θέσεις αναφέρονται στη διάλυση της Γ΄ Διεθνούς. Ποιος τη διέλυσε και με ποια αιτιολογία; Το ότι σε καμία χώρα της Δ. Ευρώπης δεν αξιοποιήθηκαν οι, ευνοϊκές για την επανάσταση, συνθήκες του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου πού οφείλεται; Σε πρόσφατη ΚΟΜΕΠ υπάρχει εισήγηση του Ζντάνωφ σε ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΣΕ το 1937. Εκεί επισημαίνονται πολλά προβλήματα, κομματικά (μη τήρηση του καταστατικού, διορισμοί αντί εκλογών, οργανωτική χαλαρότητα, γραφειοκρατία, καριερισμός, κατάπνιξη κριτικής...) και κρατικά (τυπική εκλογή, μη συμμετοχή στα Σοβιέτ, οικογενειοκρατία, μειωμένος λαϊκός έλεγχος...). Φυσικά, υπήρχαν προβλήματα, δεν είναι αυτό το θέμα. Πιστεύει όμως κανείς ότι πρόλαβαν να λυθούν στους λίγους μήνες που μεσολάβησαν μέχρι τον πόλεμο; Αντίθετα, επιβαρύνθηκαν και μεταφέρθηκαν στη μεταπολεμική εποχή.
Ο ρόλος του Κόμματος, η συγχώνευση Κόμματος και κράτους, η μείωση του ρόλου των συνδικάτων, η μείωση του ρόλου των σοβιέτ, ο περιθωριακός ρόλος των εργαζομένων στη διοίκηση (και όχι απλώς στον έλεγχο) των επιχειρήσεων, ο σχεδιασμός - προγραμματισμός, οι στρεβλώσεις στην παραγωγή καταναλωτικών αγαθών, το αγροτικό ζήτημα, το πρόβλημα των εθνοτήτων, είναι μερικά από τα προβλήματα που είχαν τη βάση τους στην προπολεμική εποχή και η διαχρονική τους εξέλιξη και η αδυναμία επίλυσης, οδήγησε στις ανατροπές και όχι οι εμπορευματικές σχέσεις.
Γιατί δε λύθηκαν βασικά πολιτικά και οικονομικά προβλήματα; Υπήρξε πραγματική εξουσία των εργαζομένων, ή ήταν τυπική; Η εξουσία της εργατικής τάξης ταυτίζεται με την εξουσία του κόμματος; Τα Σοβιέτ ήταν πράγματι όργανα λαϊκής εξουσίας; Γιατί δεν αντέδρασαν στις ανατροπές, το Κόμμα, τα Σοβιέτ, τα Συνδικάτα, ο Σοβιετικός λαός; Γιατί οι ανατροπές επεκτάθηκαν και στις άλλες χώρες; Γιατί σήμερα υπάρχει αυτή η αποκαρδιωτική πολιτική κατάσταση; Γιατί η λαϊκή εξουσία της Κούβας άντεξε;
Για τις εμπορευματικές σχέσεις πρέπει να διευκρινιστεί ότι δεν ταυτίζονται με την ελεύθερη αγορά, δεν οδηγούν αυτόματα στην ελεύθερη αγορά, ούτε καταργούνται με νόμους. Οι εμπ/κές σχέσεις είναι μέρος των παραγωγικών σχέσεων και υπάρχουν τόσο στον καπιταλισμό όσο και σε προκαπιταλιστικά συστήματα καθώς και στη μεταβατική περίοδο οικοδόμησης του Σοσιαλισμού. Τα χαρακτηριστικά τους όμως είναι εντελώς διαφορετικά. Στο σοσιαλισμό μπορεί να υπάρχουν εμπορευματικές σχέσεις, αλλά δεν είναι καπιταλιστικές: Δεν υπάρχει ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής. Οι επιχειρήσεις, η γη, οι πρώτες ύλες είναι κοινωνική ιδιοκτησία. Δεν υπάρχει παραγωγή υπεραξίας και ατομική ιδιοποίησή της. Η έκταση και το βάθος των τομέων όπου υπάρχει εμπορευματική παραγωγή είναι περιορισμένο, ελεγχόμενο και ρυθμιζόμενο. Η παραγωγή και διακίνηση των εμπ/των, οι τιμές, τα εισοδήματα, το χρήμα, ρυθμίζεται από το ΣΧΕΔΙΟ και όχι από την αγορά. Πρέπει και μπορεί να περιορίζονται οι εμπ/κές σχέσεις, στο βαθμό που αναπτύσσονται οι παραγωγικές δυνάμεις και βαθαίνουν οι σοσιαλιστικές σχέσεις. Αυτό βέβαια είναι θέμα πολιτικών αποφάσεων. Αν υπάρχει πολιτική ανεπάρκεια, δε φταίει η εμπορευματική παραγωγή. Οπως δε φταίει και το ΣΧΕΔΙΟ αν κάποιοι δεν μπορούν να σχεδιάσουν και να προγραμματίσουν και νομίζουν ότι το ΣΧΕΔΙΟ είναι αυτόματος πιλότος. Χρειάζεται επαγρύπνηση, λαϊκή συμμετοχή, προσαρμογή, ικανότητα επίλυσης προβλημάτων. Οταν τα πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα δε λύνονται σε σοσιαλιστική προοπτική, καταλήγουμε να συζητάμε σήμερα, πάλι, για την ανατροπή του καπιταλισμού, αντί να συζητάμε για την ανάπτυξη του Σοσιαλισμού.
Θ. Π.
Ριζοσπάστης - 31 Δεκεμβρίου 2008
