Είναι έκδηλη η εξιδανίκευση μιας ορισμένης ιστορικής περιόδου στις Θέσεις της ΚΕ για το δεύτερο θέμα, αυτό του σοσιαλισμού. Η ιστορική αυτή περίοδος, δηλαδή, από το 1924 έως το 1956, ήταν πράγματι επιτυχής από την άποψη της προσπάθειας οικοδόμησης μιας βιομηχανικής κοινωνίας σε σοσιαλιστική βάση. Ηταν η περίοδος της εκτατικής ανάπτυξης, των εργασιακών ηρωισμών, της νίκης ενάντια στο φασισμό, αλλά και των διώξεων των πολιτικών αντιπάλων του καθεστώτος, διώξεων που θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί. Αυτές οι διώξεις και φρικαλεότητες της περιόδου 1936-1938 δυσφήμισαν όσο τίποτε άλλο το σοσιαλισμό. Και δεν ήταν μόνο αυτά. Ο συγκεντρωτισμός, οικονομικός και πολιτικός, οι περιορισμοί της δημοκρατίας και στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, όχι μόνο διατηρήθηκαν, αλλά και «αιτιολογήθηκαν» ιδεολογικά, ώστε διαμορφώθηκε ένα σύστημα δογματικών αντιλήψεων, που ήταν αντίθετο με βασικές αξίες του σοσιαλισμού. Υποτιμήθηκε ο μακρόχρονος χαρακτήρας των κοινωνικών μετασχηματισμών. Και ενώ στο 12ο και 13ο Συνέδριο μιλούσαμε για την ανάγκη μεταρρυθμίσεων στο σοσιαλιστικό σύστημα, ώστε το κομμουνιστικό όραμα να γίνει πιο θελκτικό, σήμερα πάμε μερικά βήματα πίσω και διαφαίνεται πως παρουσιάζουμε ως το πιο αυθεντικό σοσιαλιστικό πρότυπο, αυτό της περιόδου 1924-1956! Οι εξελίξεις αυτές, στις σημερινές συνθήκες το μόνο που θα επιτύχουν θα είναι να κάνουν μη ελκυστικό το κομμουνιστικό όραμα, παρουσιάζοντας τη σοσιαλιστική δημοκρατία σαν ένα καθεστώς ανελευθερίας.
Ακυρώνεται, έτσι, η θέση 38 που αναφέρεται στην απρόσκοπτη άσκηση κριτικής σε αποφάσεις ανωτέρων οργάνων, όπως και ενάντια σε γραφειοκρατική στάση στελεχών. Αν εφαρμοστεί ένα τέτοιο μοντέλο σοσιαλισμού η δυνατότητα άσκησης κριτικής θα γίνει παρελθόν.
Βιώνουμε την αποτυχία της πρώτης προσπάθειας εφαρμογής του σοσιαλισμού. Οι λόγοι που οδήγησαν τον υπαρκτό σοσιαλισμό σε αποτυχία, ήταν πρωτίστως οικονομικοί και πολιτικοί, δηλαδή συστημικοί. (Το να πιστεύουμε ότι θα φτάσουμε στο σοσιαλισμό διά μέσου μιας μεταβατικής περιόδου γενικευμένης κρατικοποίησης είναι μία αυταπάτη διότι αυτή η εξέλιξη γεννά νέες κοινωνικές δομές, που διάκεινται εχθρικά προς το σοσιαλιστικό σχέδιο). Στους οικονομικούς π.χ. περιλαμβάνονται η μέτρια κατάσταση της αγροτικής οικονομίας και ο γραφειοκρατικός τρόπος διοίκησης των επιχειρήσεων που δεν κατάφερε να συγχρονιστεί με τους τρόπους διοίκησης που εφάρμοζαν αντίστοιχες επιχειρήσεις των προηγμένων δυτικών κρατών. Ο θεωρητικός δογματισμός, που θα τον ονομάζαμε αριστερό οπορτουνισμό, δεν ήταν δυνατό να δεχτεί μαθήματα από άλλες χώρες που πετύχαιναν οικονομικά. Το στερεότυπο σχέδιο κατάληψης της εξουσίας από ένα «επαναστατικό» κόμμα και η εν συνεχεία γενική κρατικοποίηση της οικονομικής ζωής δε μας οδηγεί στο σοσιαλισμό, αλλά σε ένα γραφειοκρατικό κράτος που έχει την τάση να δυναμώνει τον εαυτό του και όχι να το οδηγεί σε μαρασμό..
Ο ίδιος ο Γ. Αντρόποφ εκμυστηρεύτηκε το 1983 στον Χ. Φλωράκη ότι η Σοβιετική Ενωση είχε προβλήματα μεγάλα σε τρεις κρίσιμους τομείς: στην οικονομία, στο κράτος και στο κόμμα. Επρεπε να γίνουν μεταρρυθμίσεις. Η παραγωγή βρισκόταν σε φθίνουσα πορεία, τα σοβιετικά προϊόντα έχαναν την ανταγωνιστικότητά τους, τα ελλείμματα αυξάνονταν, και η γραφειοκρατία είχε καταστεί ανοιχτή πληγή, αφού δεν παρήγαγε πολιτική, αλλά υποκαθιστούσε τα συνδικάτα, τις τράπεζες, την αυτοδιοίκηση, όλα. Οι εργαζόμενοι έπρεπε να βρεθούν στη θέση των πραγματικών ιδιοκτητών της παραγωγής, οι πραγματικοί συλλογικοί ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής, να περνούσαν σε καθεστώς αυτοδιαχείρισης των επιχειρήσεων, να ήταν αυτοί οι κύριοι των όρων της παραγωγής και όχι οι γραφειοκράτες του κράτους, για τους οποίους ο Λένιν εξέφρασε τους χαρακτηρισμούς: σαπίλα, βρωμιά, σκουριά κλπ. Το σύστημα έφερε έντονα τα γνωρίσματα του κρατικού ή γραφειοκρατικού σοσιαλισμού. Οι σοσιαλιστικές σχέσεις παραγωγής υστερούσαν ή δεν εναρμονίζονταν με τις παραγωγικές δυνάμεις.
Είναι γεγονός ότι από το 1950 και μετά, ως το 1980 περίπου, η κατάσταση στη ΣΕ ήταν σχετικά καλή και στον τομέα της κοινωνικής ευημερίας. Μάλιστα, θα μπορούσε κανείς να πει ότι στον τομέα αυτόν έμοιαζαν με τις ευημερούσες δυτικές χώρες. Στο σημείο αυτό πρέπει να αναφερθούμε στις σημαντικές κατακτήσεις του κοινωνικού κράτους στις χώρες της βόρειας Ευρώπης (σκανδιναβικές και άλλες), όπως επίσης ότι οι κατακτήσεις αυτές έγιναν πράξη από τη σοσιαλδημοκρατία από το 1928. Μιλάμε για το κράτος ευημερίας (welfare state). Δεν πρέπει ποτέ να λησμονούμε ότι η καλύτερη κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων υφίσταται πρώτιστα σε αυτές τις χώρες τις δυτικοευρωπαϊκές και αυτό θα πρέπει να μας χαροποιεί. Η σοσιαλδημοκρατία έχει μια αξιοπρόσεκτη διάρκεια και αποτελεσματικότητα στην πολιτική της, την οποία δεν έχει να επιδείξει ο υπαρκτός, αφού δεν υπάρχει πλέον. Ολα τούτα τα γεγονότα οδηγούν στη σκέψη μας το συμπέρασμα: οι λόγοι της κατάρρευσης ήταν και πολιτικοί. Ο μονοκομματισμός των καθεστώτων, η έλλειψη αντιπολίτευσης, η λογοκρισία της τέχνης, η απαγόρευση των εργατικών κινητοποιήσεων οδήγησαν με μαθηματική ακρίβεια το σύστημα στο πολιτικό τέλος. Την ίδια τύχη θα έχει και κάθε παρόμοιο σύστημα αν εφαρμοστεί με τα ίδια χαρακτηριστικά. Και για να θυμηθούμε τον αρχαίο Ελληνα φιλόσοφο Κλεόβουλο, «μέτρον άριστον»... Ο σοσιαλισμός ή θα είναι δημοκρατικός ή δε θα υπάρξει. Το ζητούμενο τελικά είναι η διαμόρφωση πραγματικών σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής. Αυτός είναι και ο πιο βαθύς λόγος που δεν υπάρχει σήμερα ο υπαρκτός.
Αποδείχνεται λοιπόν, ότι η διαδοχή των κοινωνικών συστημάτων δεν είναι μια γραμμική ευθύγραμμη διαδικασία. Οι κοινωνικές εξελίξεις και μεταβολές είναι πολύ πιο σύνθετα φαινόμενα, έτσι που να μπορούμε να ισχυριστούμε ότι στοιχεία ενός συστήματος αναπτύσσονται εντός του άλλου ή και επιβιώνουν επί μακρόν στο άλλο. Ισως, δηλαδή, να διαφανεί στο μέλλον ότι ο σοσιαλισμός είναι ένας ιστορικά αυτόνομος σχηματισμός, που δεν καθοδηγείται για τις πράξεις του από το τελικό όραμα του κομμουνισμού. Για αυτόν τον λόγο, αλλά και για άλλους (βλ. Λένιν στο «Ο αριστερισμός...») είναι λανθασμένη η Θέση του 17ου συνεδρίου για την ανυπαρξία ενδιάμεσων σταδίων στην πορεία προς το σοσιαλισμό. Ο σοσιαλισμός θα είναι ένας σχηματισμός στον οποίο εξακολουθούν να υπάρχουν ταξικοί ανταγωνισμοί, και στον οποίο η εμπορευματική παραγωγή χωρίς να είναι κυρίαρχη, υφίσταται επί μακρόν. Ισως, δηλαδή, αποδειχθεί ότι η πορεία της ανθρωπότητας προς ένα καλύτερο μέλλον θα είναι μια αργή εξελικτική διαδικασία εξαιρετικά μακρόχρονη, όχι δίχως συγκρούσεις. Ο σοσιαλισμός του μέλλοντος θα πρέπει να υπερβεί διαλεκτικά τον υπαρκτό, και να προσφέρει στους πολίτες αξιόλογη ευημερία, περισσότερη δημοκρατία και ελευθερία σε σχέση με τον καπιταλισμό. Για να το πετύχει αυτό θα πρέπει να διατηρήσει πολλά στοιχεία από τον καπιταλισμό και να τον υπερβεί μόνο στο σημείο της αναντιστοιχίας του κοινωνικού χαρακτήρα της παραγωγής και της ατομικής ιδιοποίησης των αποτελεσμάτων της με τέτοιο τρόπο ώστε όλοι οι άνθρωποι να συμμετέχουν ως ιδιοκτήτες και κάτοχοι στον παραγόμενο πλούτο. Προφανώς σε ένα πολύ πιο υψηλό επίπεδο οικονομικής και πολιτισμικής ανάπτυξης από το σημερινό. «Κανένα κοινωνικό σύστημα δεν εξαφανίζεται», έλεγε ο Μαρξ «αν δεν αναπτύξει μέσα του όλες τις παραγωγικές δυνάμεις που μπορεί αυτό να χωρέσει». Και για να έχουμε υπόψη τι περίπου είναι οι σοσιαλιστικές σχέσεις παραγωγής, ας γνωρίζουμε ότι ο Μαρξ μιλώντας σε Δυτικοευρωπαίους εργάτες, τους προέτρεπε να εξαγοράσουν τις επιχειρήσεις από τα αφεντικά και να τις διαχειριστούν μόνοι τους, συλλογικά, περνώντας ειρηνικά στο νέο κοινωνικό σύστημα, το σοσιαλισμό. Προς το παρόν και όσον αφορά τη χώρα μας χρειάζεται η συνεργασία όλων των προοδευτικών δυνάμεων του τόπου, για την έξοδο από την κρίση με οφέλη για το λαό. Βάζοντας όρο μόνο την καλυτέρευση της ζωής των λαϊκών στρωμάτων. Είναι προκλητικά τα εισοδήματα της νέας και παλαιάς πλουτοκρατίας και ειδικά στη χώρα μας, και χρειάζεται αύξηση της φορολόγησης, πάταξη της φοροδιαφυγής και εισφοροδιαφυγής, αύξηση των μισθών και συντάξεων των χαμηλόμισθων, αλλά και των άλλων κατηγοριών εργαζομένων. Και κάτι ακόμη: δεν είναι μπορετό κάποια από αυτά τα 28 δισ. που θα δοθούν (ελπίζω υπό όρους) στις τράπεζες, να δίνονταν στα ασφαλιστικά ταμεία των εργαζομένων για να ξεχρεωθούν;
Κωνσταντινόπουλος Γεώργιος
Εκπαιδευτικός, απόγονος αγωνιστή της Εθνικής Αντιστασης
Ριζοσπάστης - 3 Ιανουαρίου 2009
