Σύντροφοι, η συζήτηση για το σοσιαλισμό είναι αφ' εαυτού ένα πολύ θετικό γεγονός. Πρόκειται για θεμελιακό ζήτημα και αν δε δοθούν πειστικές επιστημονικές απαντήσεις στα ζητήματα του σοσιαλισμού και της επαναστατικής προοπτικής της εργατικής τάξης, ούτε βήμα δεν πρόκειται να κάνει το εργατικό κίνημα στην αντεπίθεσή του ενάντια στην αστική τάξη και τον παγκόσμιο ιμπεριαλισμό.
Κατ' αρχήν, είμαι σύμφωνος με αυτό που γράφεται στη θέση 2, ότι «ο σοσιαλισμός είναι η πρώτη βαθμίδα του κομμουνιστικού κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού, δεν είναι αυτόνομος κοινωνικοοικονομικός σχηματισμός. Είναι ο ανώριμος πρώιμος κομμουνισμός». Θα προτιμούσα φυσικά την ορολογία του Λένιν, που μιλούσε για «ανολοκλήρωτο» κομμουνισμό και όχι τον όρο «πρώιμος» που τον χρησιμοποιούν κάποιοι ξεπεσμένοι καθηγητάδες της πρώην ΕΣΣΔ και της πρώην Γερμανικής Λαοκρατικής Δημοκρατίας για να δώσουν τον δικό τους χαρακτηρισμό του υπαρκτού σοσιαλισμού ως πρώιμου σοσιαλισμού, κλπ.
Οι Θέσεις όμως στη συνέχεια παρουσιάζουν το σοσιαλισμό - πρώτη φάση του κομμουνισμού ως μια κοινωνία όπου «συνεχίζεται η ταξική πάλη της εργατικής τάξης», υπάρχουν δηλαδή τάξεις, και όπου «είναι αναγκαία η ύπαρξη κράτους, που είναι η επαναστατική εξουσία της εργατικής τάξης, η δικτατορία του προλεταριάτου» (Θ. 2). Αυτό είναι βέβαια σύμφωνο με τη θεωρία του Στάλιν, αποτελεί όμως ωμή διαστρέβλωση του μαρξισμού - λενινισμού.
Οι κλασικοί διέκριναν τρία στάδια ανάπτυξης της κοινωνικής εξέλιξης μετά το τσάκισμα του αστικού κράτους και την εγκαθίδρυση της εργατικής εξουσίας: 1) Την περίοδο μετάβασης από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό - κομμουνισμό, το κράτος της οποίας είναι η δικτατορία του προλεταριάτου. 2) Το σοσιαλισμό - πρώτη φάση της κομμουνιστικής κοινωνίας, όπου οι τάξεις έχουν καταργηθεί, το πολιτικό κράτος έχει απονεκρωθεί και όπου έχουν καταργηθεί οι εμπορευματοχρηματικές σχέσεις και ο νόμος της αξίας και η διανομή γίνεται ανάλογα με την παρεχόμενη εργασία και 3) τον ολοκληρωμένο κομμουνισμό, όπου υπάρχει αφθονία αγαθών που επιτρέπει τη διανομή τους ανάλογα με τις ανάγκες1.
Ο Μαρξ στην «Κριτική του προγράμματος της Γκότα» μιλάει για τα «μακρόχρονα κοιλοπονήματα», ύστερα από τα οποία προκύπτει η κομμουνιστική κοινωνία στην πρώτη της φάση. Δεν προκύπτει δηλαδή αμέσως μετά την ανατροπή της αστικής τάξης, αλλά ύστερα από μια μακρά μεταβατική περίοδο. Η μεταβατική περίοδος είναι αναγκαία και δεν εξαρτάται καθόλου από το επίπεδο ανάπτυξης τούτης ή της άλλης χώρας, είναι αναγκαία γιατί η εξάλειψη της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής και η απονέκρωση του κράτους δεν μπορεί να γίνει μεμιάς, ούτε με διαταγές, αλλά μόνο βαθμιαία.
Η μεταβατική περίοδος, που αρχίζει με το τσάκισμα του αστικού κράτους και την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του προλεταριάτου, δεν τελειώνει όταν τα βασικά μέσα παραγωγής περάσουν στα χέρια του εργατικού κράτους και επιτευχθεί η συνεταιριστικοποίηση της μικρής αγροτικής και αστικής ιδιοκτησίας, όπως λαθεμένα νόμισε ο σ. Στάλιν, διαστρεβλώνοντας βάναυσα τους κλασικούς του επιστημονικού σοσιαλισμού. Η μεταβατική περίοδος τελειώνει εκεί που η κοινωνία δε χρειάζεται πλέον την ύπαρξη κράτους. Οταν όλα τα μέσα παραγωγής και ανταλλαγής περάσουν στα χέρια του προλεταριακού κράτους, τότε η ύπαρξη του κράτους γίνεται στον έναν τομέα μετά τον άλλο περιττή και το κράτος απονεκρώνεται. Σύμφωνα με τον Ενγκελς, το πέρασμα όλων των μέσων παραγωγής και ανταλλαγής στα χέρια του κράτους αποτελεί την τελευταία πράξη του κράτους σαν κράτος.
Ο Μαρξ κάνει διαφορισμό ανάμεσα στο κράτος της μεταβατικής περιόδου και στο κράτος στην πρώτη φάση της κομμουνιστικής κοινωνίας. Στην «Κριτική του προγράμματος της Γκότα», κατηγορεί τους συντάκτες του σχεδίου προγράμματος2 γιατί δεν ασχολούνται ούτε με το κράτος της περιόδου αυτής, που είναι η δικτατορία του προλεταριάτου, αλλά ούτε και με το μελλοντικό κράτος στο σοσιαλισμό - πρώτη φάση της κομμουνιστικής κοινωνίας, που είναι το απονεκρωμένο πολιτικό κράτος.
Η μεταβατική περίοδος είναι, λοιπόν, μια ταξική ακόμα κοινωνία, μια κοινωνία όπου πραγματοποιούνται οι επαναστατικοί μετασχηματισμοί, με κυριότερο το μετασχηματισμό της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής και τη μετατροπή της σε κοινή ιδιοκτησία των ισότιμων συνεταιρισμένων παραγωγών. Η κρατική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής αποτελεί το βασικότερο μέτρο μετάβασης από την ατομική στην κοινή ιδιοκτησία. Είναι μια κοινωνία με κράτος, το κράτος της δικτατορίας του προλεταριάτου.
Η πρώτη φάση της κομμουνιστικής κοινωνίας (ο σοσιαλισμός), είναι ήδη κομμουνισμός, ανολοκλήρωτος κομμουνισμός. Είναι ήδη μια αταξική κοινωνία («ο καθένας είναι μόνο εργάτης, όπως κι ο άλλος»)3, μια κοινωνία χωρίς πολιτικό κράτος και γι' αυτό αυτή η κοινωνία δεν μπορεί να επιτευχθεί σε μία χώρα ή ομάδα χωρών, επιτυγχάνεται μόνο παγκόσμια και αυτό αποτελεί την τελική νίκη της προλεταριακής επανάστασης. Μόνο τότε η κοινωνική εξέλιξη γίνεται ανεπίστρεπτη και όχι στη μεταβατική περίοδο, όπως πιστέψαμε, βαφτίζοντάς τη σοσιαλισμό. Γιατί ακριβώς, μόνο τότε δε θα υπάρχουν πλέον κοινωνικές δυνάμεις στον πλανήτη που να ενδιαφέρονται για ένα πισωγύρισμα. Το ότι ο σοσιαλισμός - πρώτη φάση της κομμουνιστικής κοινωνίας είναι μια αταξική και ακρατική κοινωνία ήταν ακλόνητη αλήθεια της Γ΄ Διεθνούς και των κομμάτων της, όσο ζούσε ακόμα ο Λένιν. Ο ίδιος ο Στάλιν υπερασπιζόταν ως τα μέσα της δεκαετίας του 1920 αυτή τη μαρξιστικολενινιστική θέση. Το 1925 σε μια ομιλία του στο Πανεπιστήμιο Σβερντλόφ έλεγε: «Η δικτατορία του προλεταριάτου δεν είναι αυτοσκοπός. Η δικτατορία είναι το μέσο, ο δρόμος προς το σοσιαλισμό. Και τι είναι σοσιαλισμός; Σοσιαλισμός είναι το πέρασμα από την κοινωνία με δικτατορία του προλεταριάτου, στην κοινωνία χωρίς κράτος»4. Και το Γενάρη του 1926 μιλάει για «χρησιμοποίηση της εξουσίας του προλεταριάτου για την οργάνωση του σοσιαλισμού, για την εξάλειψη των τάξεων, για το πέρασμα στην αταξική κοινωνία, στη σοσιαλιστική κοινωνία»5. Οταν ο Στάλιν μιλούσε ακόμα την μπολσεβίκικη γλώσσα, ήξερε ότι ο σοσιαλισμός είναι μια αταξική και ακρατική κοινωνία. Οταν όμως μετατράπηκε σε πολιτικό και θεωρητικό εκφραστή των διοικητικών και διευθυντικών στρωμάτων, της γνωστής μας γραφειοκρατίας, τότε όχι μόνο ο σοσιαλισμός, αλλά και ο ολοκληρωμένος κομμουνισμός είναι μια κοινωνία με κράτος!!!6
Το να αποδίδει κανείς στον Μαρξ, τον Ενγκελς και τον Λένιν την ιδέα ότι μπορεί να υπάρξει σοσιαλισμός - πρώτη φάση της κομμουνιστικής κοινωνίας με τάξεις και ταξική πάλη, με κατασταλτικούς μηχανισμούς και πολιτικό κράτος, με εμπορευματοχρηματικές σχέσεις και το νόμο της αξίας, δεν αποτελεί απλά μια χονδροειδή διαστρέβλωση του μαρξισμού - λενινισμού, αλλά μια γενική ακύρωση της επαναστατικής μας θεωρίας και υποβιβασμό της σε μια ανόητη μικροαστική κενολογία.
Σημειώσεις:
1. Βλ. α. Κ. Μαρξ: «Κριτική του προγράμματος της Γκότα», ΔΙΑΛΕΧΤΑ ΕΡΓΑ τ. II, σ. 24, βλ. Λένιν: «Ο μαρξισμός για το κράτος», Απαντα τ. 33, σ. 185
2. Κ. Μαρξ: «Κριτική του προγράμματος της Γκότα» ό.π. σ. 24
3. Κ. Μαρξ: «Κριτική του προγράμματος της Γκότα», ό.π. σ. 14
4. Στάλιν: Απαντα τ.7 σ. 175 - 176
5. Στάλιν: Απαντα τ. 8 σ. 36
6. Στάλιν: Απαντα τ. 14 σ. 441
Φώτης Τσίντζας
μεταπτυχιακός φοιτητής
Ριζοσπάστης - 28 Ιανουαρίου 2009
