«Ετόλμησα... Αυτό είναι το ουσιώδες...»
Ρόζα Λούξεμπουργκ
Προσπαθώντας να προσεγγίσουμε ιστορικά την πορεία οικοδόμησης του σοσιαλισμού παγκόσμια και να εξηγήσουμε ή να αναλύσουμε την πορεία αυτή, είναι μοιραίο να ξανασταθούμε μπροστά σε ζητήματα για τα οποία είχαμε δώσει στο παρελθόν απαντήσεις.
Τέτοια είναι:
1) Ο ρόλος της προσωπικότητας στην ιστορία 2) Η σχέση της κομματικής καθοδήγησης με την κομματική βάση 3) Η σχέση της εργατικής τάξης με την πολιτική της πρωτοπορία 4) Το περιεχόμενο του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού και της δικτατορίας του προλεταριάτου 5) Η σχέση αντικειμενικών και υποκειμενικών προϋποθέσεων για τη σοσιαλιστική επανάσταση και οικοδόμηση, ο βαθμός ωριμότητάς τους.
Αυτό πρέπει να το κάνουμε γιατί είναι αναγκαίο να δώσουμε απαντήσεις, ως επιχειρήματα, κάτω από το βάρος των σημερινών αναγκών του κινήματος και της κοινωνίας. Οι ερμηνείες μας, επίσης, πρέπει να παίρνουν υπόψη ότι γίνονται μέσα σ' ένα διαφορετικό (κοινωνικό, πολιτικό, πολιτιστικό, οικονομικό και ψυχολογικό) πλαίσιο. Η εργατική τάξη δέχεται μια συνολική επίθεση, με αποτέλεσμα την επιδείνωση της θέσης της, το περιβάλλον καταστρέφεται, μεγαλώνει η φτώχεια, χρεοκοπεί το ιδεολογικό - αξιακό οπλοστάσιο της άρχουσας τάξης και του ιμπεριαλισμού κάτω από το βάρος της οικονομικής κρίσης και της γενικευμένης διαφθοράς.
Στην προσπάθειά μας αυτή δημιουργούνται δυο κίνδυνοι:
Ο ένας κίνδυνος είναι να απορρίψουμε τις αρχές μας, να προσωποποιήσουμε την κριτική, να «πετάξουμε μαζί με τα νερά και το μωρό».
Οι άλλος είναι να οδηγήσουμε τις ερμηνείες σε τέτοια κατεύθυνση που να δικαιώνουν λανθασμένες θέσεις και τρόπους λειτουργίας και δράσης για το σήμερα.
Ο Γολγοθάς της προλεταριακής επανάστασης...
Προσεγγίζοντας την πορεία της Οχτωβριανής Επανάστασης και της οικοδόμησης του σοσιαλισμού στη Ρωσία και την ΕΣΣΔ πρέπει να πάρουμε υπόψη:
1) Οτι η Οχτωβριανή Επανάσταση το 1917 στη Ρωσία ήταν η πρώτη συνειδητή προσπάθεια του ανθρώπου για την οικοδόμηση μη εκμεταλλευτικής κοινωνίας μετά από χιλιάδες χρόνια ύπαρξης εκμεταλλευτικών κοινωνικών συστημάτων. Επρεπε να νικηθεί όχι μόνο η ισχύς της άρχουσας τάξης, αλλά και η συνήθεια, η προκατάληψη, η άγνοια και ο φόβος μπροστά στο καινούριο. Μέγα το εγχείρημα...
2) Η επανάσταση δεν έγινε στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες της Δύσης, αλλά στη Ρωσία που είχε χαμηλότερο επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων και μέσων. Οι κατοπινές εξελίξεις σφραγίστηκαν, σε μεγάλο βαθμό, από το γεγονός αυτό.
Οι κλασικοί, αν και όχι διεξοδικά, είχαν επισημάνει το πρόβλημα.
Ετσι στον πρόλογο της ρωσικής έκδοσης του «Κομμουνιστικού Μανιφέστου» (1882) οι Μαρξ και Ενγκελς έγραφαν: «Αν η ρωσική επανάσταση αποτελέσει το σύνθημα για μια προλεταριακή επανάσταση στη δύση, έτσι που και οι δυο να συμπληρώνουν η μια την άλλη, τότε η τωρινή κοινή ιδιοκτησία γης μπορεί να χρησιμεύσει σαν αφετηρία για μια κομμουνιστική εξέλιξη». Ομως η επανάσταση στη Δύση δεν ακολούθησε...
Οι επισημάνσεις του Λένιν στο τελευταίο γραπτό του «Κάλλιο λιγότερα αλλά καλύτερα» είχαν προφητικό χαρακτήρα. Σημείωνε ότι δεν πρέπει να βιαστούμε «... χωρίς καμιά ελπίδα ν' αποκτήσουμε ένα γερό ανθρώπινο υλικό... ξέρω είναι δύσκολο να κρατήσουμε αυτόν τον κανόνα». Και συνέχιζε παρακάτω: «Θα κατορθώσουμε να κρατηθούμε ωσότου οι κεφαλαιοκρατικές χώρες της Δ. Ευρώπης ολοκληρώσουν την ανάπτυξη προς το σοσιαλισμό...»; Και πιο κάτω: «Και εμείς δεν έχουμε αρκετό πολιτισμό, για να περάσουμε άμεσα στο σοσιαλισμό, αν και έχουμε τις πολιτικές προϋποθέσεις γι' αυτό».
Επισήμανε δηλαδή το εμπόδιο της καθυστέρησης της κοινωνίας στη Ρωσία και το δύσκολο του εγχειρήματος, ότι δεν υπήρχε ισορροπία ανάμεσα στην πρωτοπορία και την κοινωνία συνολικά. Αλλωστε, «οι προλεταριακές επαναστάσεις κριτικάρουν τους εαυτούς τους... κοροϊδεύουν... την αθλιότητα των πρώτων τους προσπαθειών» (Κ. Μαρξ «Η 18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη).
Μπροστά σ' αυτή την κατάσταση τι έπρεπε να γίνει; Να παραιτηθούν οι μπολσεβίκοι από την εξουσία ή να τη συνεχίσουν;
Η Ρόζα Λούξεμπουργκ έδωσε την απάντηση, παρά τη διαφωνία της με τον Λένιν.
«Ετόλμησα!! Αυτό είναι το ουσιώδες... από την πολιτική των Μπολσεβίκων. Μ' αυτήν την έννοια θα είναι αιώνια η αξία τους στην ιστορία...».
Η επικράτηση του σοσιαλισμού σε μια μόνο χώρα είχε και άλλο είδους συνέπειες. Στο παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα τέθηκε το καθήκον της υπεράσπισης της χώρας αυτής από την επιθετικότητα του ιμπεριαλισμού. Αυτό είχε ως συνέπεια, μετά το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, την εγκαθίδρυση σοσιαλιστικών καθεστώτων στα σύνορα της ΕΣΣΔ, για ορισμένα από τα οποία δεν υπήρχαν οι προϋποθέσεις οικοδόμησης του σοσιαλισμού (ωρίμανση υποκειμενικού παράγοντα). Ετσι η διατήρηση των καθεστώτων αυτών υπονόμευε όχι μόνο όλη τη σοσιαλιστική κοινότητα, αλλά και την ίδια την ΕΣΣΔ, αφού αυτή ήταν υποχρεωμένη, όχι μόνο να μην τα εκμεταλλεύεται, αλλά και να τα ενισχύει.
3) Οι επιλογές των Μπολσεβίκων, από τον πρώτο καιρό, είχαν σε μεγάλο βαθμό αναγκαστικό χαρακτήρα. Τόσο η ταχύρυθμη βιομηχανική ανάπτυξη, σε συνθήκες καθυστέρησης και καπιταλιστικής περικύκλωσης, όσο και η άνοδος του φασισμού με την άμεση απειλή του πολέμου ευνόησαν το συγκεντρωτισμό και το διοικητικό χαρακτήρα των αποφάσεων. Πάνω σ' αυτό το ευνοϊκό έδαφος ήταν επόμενο να ευδοκιμήσουν οι αρνητικές πλευρές της προσωπικότητας του Β. Ι. Στάλιν που συγκέντρωσε, στην πορεία, εξουσία δυσανάλογη από όση επιτρέπουν οι αρχές του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού. Τις πλευρές αυτές της προσωπικότητάς του επισήμανε και ο Λένιν στις τελευταίες επιστολές του, ζητώντας την απομάκρυνσή του από τη θέση του γραμματέα. Τελικά όμως τα κομματικά όργανα αποφάσισαν διαφορετικά. Αυτό ήταν το στελεχικό δυναμικό του κόμματος και οι υποψήφιοι αρχηγοί του, με τις αδυναμίες και τα προτερήματά τους.
4) Ο τρόπος διοίκησης του κράτους και του κόμματος εδραιώθηκε πάνω στο έδαφος των επιτυχιών στον επιστημονικό, κοινωνικό και οικονομικό τομέα της σοβιετικής κοινωνίας. Το καθήκον που έπρεπε να υλοποιηθεί ήταν δύσκολο και έπρεπε να υλοποιηθεί μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα. Διαμορφώθηκε μια δυναμική που απαιτούσε συγκέντρωση όλων των δυνάμεων για την επίτευξη του σκοπού. Ετσι «εκβιάστηκαν» καταστάσεις και κάθε διαφορετική αντίληψη θεωρήθηκε εμπόδιο.
Το γεγονός αυτό δημιούργησε παρενέργειες (συγκεντρωτισμό, περιορισμό της εσωκομματικής δημοκρατίας, διαμόρφωση στελεχών που έκρυβαν τις απόψεις τους για να φανούν αρεστοί, χωρίς την απαραίτητη ιδεολογική κατάρτιση) που, με τον καιρό, προετοίμασαν το έδαφος για κάθε είδους παρεκκλίσεις από τον Λενινισμό.
Διαμορφώθηκε έτσι μια εικόνα της πραγματικότητας όχι αντικειμενική, με την έννοια ότι δε γίνονταν γνωστές όλες οι πλευρές της.
Η κομματική βάση διαπαιδαγωγήθηκε με την αρχή της μιας και μοναδικής αλήθειας που την κατείχε η ηγεσία, με την πίστη στον αρχηγό. Ετσι όταν η ηγεσία, κλεισμένη στον εαυτό της, όπως διαμορφώθηκε στην πορεία, έκανε λάθη, η βάση και η εργατική τάξη ακολούθησε τη λανθασμένη πορεία. Δεν αντέδρασε ούτε στην ανάδειξη του Χρουτσόφ και την πολιτική του, ούτε στην αντίστοιχη του Γκορμπατσόφ. (Η ανάδειξη του Χρουτσόφ στην ηγεσία του κόμματος ήταν αποτέλεσμα των νέων συνθηκών και συνέχεια μιας εσωκομματικής κατάστασης και λειτουργίας που είχε ήδη διαμορφωθεί επί γραμματείας Ι. Στάλιν).
Οι «θέσεις» δεν ασχολούνται σχεδόν καθόλου με το συγκεντρωτικό και διοικητικό χαρακτήρα της λειτουργίας του κόμματος για την περίοδο αυτή. Δεν αναφέρονται στην ανάπτυξη της γραφειοκρατίας και της μονοπρόσωπης διοίκησης. (Ζητήματα που είχαν απασχολήσει τον Β. Ι. Λένιν και για τα οποία έγραψε πολλές φορές). Δεν εξηγούν ποιες ήταν οι «υπερβολές» που σημειώθηκαν την περίοδο των δικών των κομματικών στελεχών.
Εστιάζοντας κανείς την κριτική αποκλειστικά στο πρόσωπο του Ι. Στάλιν ή αποδίδοντας τις επιτυχίες μιας ολόκληρης κοινωνίας σ' αυτόν υποβαθμίζει τη δραστηριότητα των μαζών, τη συμβολή και την ευθύνη και άλλων στελεχών, αλλά και το μέγεθος των αντικειμενικών δυσκολιών.
Ο Ι. Στάλιν, με τα προτερήματά του και τα αρνητικά του, είναι μέλος της κομμουνιστικής μας οικογένειας, όπως δική μας αισθανόμαστε και τη σοβιετική κοινωνία.
Αυτή η περίοδος της σοβιετικής ιστορίας δεν μπορεί να πεταχτεί στον «κάλαθο των αχρήστων».
Την υπερασπιζόμαστε απέναντι στους ιδεολογικούς, πολιτικούς και ταξικούς μας αντιπάλους.
Της κάνουμε κριτική, αντικειμενική και ανοιχτή, μπροστά στην εργατική τάξη και τα μέλη του κόμματος.
Τη μελετάμε, για να μειώσουμε τις δυσκολίες και τα λάθη της επαναστατικής πάλης σήμερα.
Ν. Σαλπιστής
Κατερίνη
Ριζοσπάστης - 21 Ιανουαρίου 2009
