Ο υποκειμενικός παράγοντας πάντα παίζει ενεργητικό ρόλο στη διαμόρφωση της αντικειμενικής πραγματικότητας σαν οργανικό συστατικό του, είτε αυθόρμητα, είτε έχοντας κατανοήσει τους νόμους και τις νομοτέλειες της αντικειμενικής εξέλιξης, χωρίς να είναι σε θέση να τους αλλάξει, να τους καταργήσει. Γενικότερα ο όποιος υποκειμενικός παράγοντας παίζει καθοριστικό ρόλο μόνο και μόνο όταν ωριμάσουν οι αντικειμενικές προϋποθέσεις σαν καταλύτης επίλυσης των αντιθέσεων.
Η δικτατορία του προλεταριάτου παίζει πολύ πιο ενεργητικό ρόλο στη διαμόρφωση νέων κοινωνικοοικονομικών σχέσεων, διότι οι σχέσεις αυτές δε δημιουργούνται στα πλαίσια του καπιταλισμού και πρέπει να τις οικοδομήσει συνειδητά στο βαθμό που είναι ώριμες οι προϋποθέσεις. Εχοντας μονοσήμαντο χαρακτήρα παίρνει διάφορες μορφές, συμμαχεί με τη φτωχή αγροτιά, μικροαστικά και μεσαία στρώματα ανάλογα με την κοινωνική δομή της συγκεκριμένης χώρας, τους συσχετισμούς των κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων. Η οποιαδήποτε συμμαχία σημαίνει συμβιβασμό, μοίρασμα της εξουσίας με προσωρινές υποχωρήσεις.
Μόνο η διαλεκτική προσέγγιση μπορεί να δώσει ακριβείς ιστορικά, επιστημονικά απαντήσεις. Η εξέταση της οποιασδήποτε πραγματικότητας της κοινωνίας, ταξικής ή μη, σαν μιας ενότητας αντιθέτων που η εσωτερική πάλη τους είναι ο κινητήριος μοχλός της ανάπτυξής της. Ανάπτυξης με ποιοτικά άλματα, αφού προηγηθεί η συσσώρευση κρίσιμης ποσότητας αλλαγών, ανάπτυξη ελικοειδούς μορφής που «επιστρέφει» συνέχεια σε μια ανώτερη ενότητα και εσωτερική διαπάλη των αντιθέτων, διατηρώντας στοιχεία της προηγούμενης. Η πάλη των αντιθέτων είναι απόλυτη, η ενότητά τους σχετική, αυτή είναι και η πηγή της αέναης κίνησης της ύλης σ' οποιαδήποτε μορφή της.
Είναι λάθος να απλουστεύουμε την εικόνα του σοσιαλισμού, απολυτοποιώντας το ρόλο του υποκειμενικού παράγοντα και επιβάλλοντας «επαναστατικά» τις δύο μορφές ιδιοκτησίας, κοινωνική σε κρατική μορφή και συνεταιριστική.
Η επιστημονικά αλήθεια σαν μια απεικόνιση είναι σε εξέλιξη όπως και η πραγματικότητα που απεικονίζει. Η ουσία της όποιας πραγματικότητας έχει πολλά επίπεδα και η πληρέστερη γνώση της απαιτεί συγκεκριμένα ιστορικά στοιχεία, εμπειρία σοσιαλιστικής οικοδόμησης, «για να μάθεις να κολυμπάς πρέπει να μπεις στο νερό», έλεγε ο Λένιν στα Φιλοσοφικά τετράδια. Ο Λένιν έχοντας την ιστορική εμπειρία και γνώση του μονοπωλιακού ιμπεριαλιστικού σταδίου του καπιταλισμού και νικηφόρας σοσιαλιστικής επανάστασης και μετάβασης προς το σοσιαλισμό εμπλούτισε την επιστημονική απόλυτη αλήθεια του διαλεκτικού (του μόνου επιστημονικού) σοσιαλισμού. Πίστευε στη γρήγορη επαναστατική εξέλιξη στη Ρωσία και σ' όλο τον κόσμο, αλλά έκανε σοβαρότατη διορθωτική παρέμβαση με τη Νέα Οικονομική Πολιτική (ΝΕΠ) και άλλες θέσεις του, σε διαμάχη με τις απόψεις του «στρατιωτικού κομμουνισμού», υποστηρικτής των οποίων αρχικά ήταν και ο Στάλιν, που θεωρούσε απόλυτα αντίστοιχες τις παραγωγικές δυνάμεις με τις παραγωγικές σχέσεις στο σοσιαλισμό, δεν έφτασε στο ύψος της διαλεκτικής υλιστικής αντίληψης που βαθύτατα κατείχε ο Λένιν. Η εργατική τάξη, το προλεταριάτο, όντας ικανό να κατακτήσει την εξουσία, δεν μπορεί βουλησιαρχικά να ανεβάσει το επίπεδο των παραγωγικών δυνάμεων στον απαιτούμενο βαθμό, ώστε να εφαρμόσει άμεσα τις σοσιαλιστικές σχέσεις παραγωγής σ' όλη την οικονομία. Οσο ισχυρό και να είναι το υποκείμενο δεν μπορεί να υπερβεί τις οικονομικές δυνατότητες. Πάμπολλα τα ιστορικά παραδείγματα αποτυχημένης εφαρμογής της κομμούνας, δεν επιστρέφουμε στην κοινωνική ιδιοκτησία της πρωτόγονης κοινότητας, έχουμε ανέβει σε ασύγκριτα υψηλότερο, αν και «παράλληλο» στην έλικα της εξέλιξης, επίπεδο πάλης και ενότητας των αντιθέτων της σύγχρονης κοινωνικής πραγματικότητας. Αναγκαία ιστορικό αποδείχτηκε και η άρνηση των δελτίων και το πέρασμα στη χρήση του χρήματος, εξάλλου τα δελτία δε σταμάτησαν τις εμπορευματικές σχέσεις, τις κατέβασαν όμως σε αντιπαραγωγικότατο επίπεδο. Γνωστές και οι ιστορικά επιβεβλημένες θέσεις του Στάλιν στο θέμα αυτό.
Η οικοδόμηση του σοσιαλισμού σε μη αναπτυγμένες οικονομικά χώρες απέδειξε η ιστορία ότι δε γίνεται με τη μετατροπή τους σε κομμούνα, αλλά με την εσωτερική τους στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό εμπορευματική ανάπτυξη, με τη στήριξη πολιτική και οικονομική της διεθνούς δικτατορίας του προλεταριάτου που τους έδωσε την ιστορική δυνατότητα της εξέλιξης σε σοσιαλιστική κατεύθυνση και όχι άμεσης εφαρμογής σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής.
Μόνο με την ολόπλευρη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, χρησιμοποιώντας όλα τα ιστορικά μέσα, νέα πρωτόγνωρα και παλαιά, τους μηχανισμούς των «εμπορευματικών» σχέσεων, θα οδηγηθούμε στην άμεση ικανοποίηση βασικών αναγκών, ξεπερνώντας τις «εμπορευματικές» σχέσεις. Οχι στη μεικτή οικονομία. Χωρίς οικονομική εξουσία, άρα την κατοχή των βασικών συγκεντρωμένων μέσων παραγωγής, δε νοείται δικτατορία του προλεταριάτου. Οχι όμως και στην υπερεπαναστατική βιασύνη της γρήγορης κρατικοποίησης και συνεταιριστικοποίησης όλης της οικονομίας. Αυτό οδηγεί σε επιβραδυμένη οικονομική ανάπτυξη σε σχέση με τις πραγματικές δυνατότητες. Αντί να οδηγήσει μέσω της οικονομικής ανάπτυξης στην εξάλειψη των μη κυρίαρχων ατομικών ιδιοκτησιακών σχέσεων τις καταργεί, παραμένει όμως η πραγματική ανάγκη τους. Ποτέ δε θα εξαλειφθεί η ανάγκη της ατομικής και μικροομαδικής δραστηριότητας, άρα το ζητούμενο δεν είναι να την καταργήσουμε, αλλά να αλλάξουμε το κοινωνικό της χαρακτήρα στηριζόμενοι στην οικονομική ανάπτυξη. Με συνεπή εισαγωγή, στο βαθμό που το επιτρέπουν οι παραγωγικές δυνατότητες, σχέσεων άμεσης ικανοποίησης των αναγκών οδηγούμαστε και στην αλλαγή του χαρακτήρα της όποιας ατομικής, μικροομαδικής δραστηριότητας. Είναι γνωστές οι καθυστερήσεις στην επιστημονική, οικονομική, κοινωνική εξέλιξη που προέκυψαν από την απολυτοποίηση κάποιων απόψεων που ντύθηκαν με το μανδύα της απόλυτα εννοούμενης επίσημης γραμμής, χωρίς τη δυνατότητα έκφρασης και εφαρμογής στην πράξη διαφορετικών επιλογών. Ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός στη διαλεκτική του εφαρμογή προϋποθέτει αναγκαία τη διαφορετική άποψη μέσα στο κόμμα και πολύ περισσότερο μέσα στο κοινωνικό σύνολο. Η μονολιθικότητα στο χαρακτήρα είναι θέμα αρχής, αλλά όχι η απολυτοποίηση της όποιας θέσης, μάλιστα με την επιδίωξη της ομοφωνίας σ' όλες τις απόψεις και αποφάσεις. Τα πάντα εξελίσσονται στη βάση της πάλης των αντιθέτων, η όποια ενότητα είναι σχετική και δεν πρέπει να απολυτοποιείται, αυτό αφορά και το κόμμα και την κοινωνία και τη γνώση... Η απολυτοποίηση της μονολιθικότητας και της ομοφωνίας οδηγεί στην κατάργηση του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού και μπορεί να οδηγήσει στην αλλαγή του χαρακτήρα της εξουσίας και του κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού, όπως έδειξε η ιστορία.
Αυτή η προσέγγιση βοηθά στην ανάπτυξη της σοσιαλιστικής δημοκρατίας, τη μη ποινικοποίηση απόψεων και δραστηριοτήτων που φαινομενικά και μόνο εξαλείφονται. Η παραβίαση της σοσιαλιστικής δημοκρατίας, το τεχνητό ξεπέρασμα κοινωνικών δομών, στοιχείων αναγκαίων στο δοσμένο επίπεδο ανάπτυξης, η τεχνητή πολιτική, ιδεολογική ομογενοποίηση της κοινωνίας πέτυχε το αντίθετο αποτέλεσμα. Η απολυτοποίηση, το ξέκομμα από την πραγματικότητα καταχώνιασε τις ταξικά εχθρικές δυνάμεις, δημιούργησε ψευδή εφησυχασμό. Ο μικροαστισμός που θεωρούσε ο Λένιν σαν το πιο σοβαρό πρόβλημα, μετά την αλλοτρίωση της αστικής τάξης, δεν εξαλείφτηκε παρά τις όποιες φιλότιμες προσπάθειες, εκφραζόταν ευρύτατα με παράνομο και μη τρόπο. Η δήθεν ταξική ομοιογένεια οδήγησε στις λανθασμένες αποφάσεις ως προς τον τρόπο εκλογής των σοβιέτ, στην ανιστόρητη, αντιεπιστημονική θέση περί παλλαϊκού κράτους, στη μη ανάπτυξη της ταξικής πάλης.
Ο αριστερός και δεξιός οπορτουνισμός πάνε πάντα μαζί. Από τη μια υπερεπαναστατικά, βιαστική «σοσιαλιστική» οικοδόμηση, από την άλλη καθυστέρηση σε ώριμα μέτρα εισαγωγής σχέσεων άμεσης ικανοποίησης των αναγκών που θα δυνάμωναν την πραγματική ομοιογένεια και θα ικανοποιούσαν τους εργαζόμενους. Από τη μια τεχνητή ιδεολογική μονολιθικότητα, πολιτική ομοιογένεια, από την άλλη ενίσχυση των γραφειοκρατικών φαινομένων με προνόμια για τη νομενκλατούρα, υπερβολή στην εφαρμογή της αρχής της μονοπρόσωπης διοίκησης των επιχειρήσεων, που ξεπέρασε κατά πολύ τη διοικητική επιχειρησιακή της αναγκαιότητα και έγινε κυρίαρχο στοιχείο λήψης αποφάσεων, που θα έπρεπε να είναι συλλογικές.
Ο κεντρικός σχεδιασμός που διαλεκτικά εφαρμοζόμενος στη βάση του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού είναι αναγκαία μορφή οργάνωσης, όχι όμως και ικανή, για την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής, την έκφραση και εφαρμογή της προλεταριακής, της συλλογικής και στην εξέλιξη του συνόλου της κοινωνίας βούλησης, βαφτίζεται σαν η βασική σχέση παραγωγής που ορίζει το σοσιαλιστικό χαρακτήρα της οικονομίας. Αυτό πηγαίνει γάντι με τη δικαιολόγηση του υπερτροφικού συγκεντρωτισμού, του φορμαλισμού, των φαινομένων θεοποίησης, προσωπολατρίας των ηγετών, των κομματικών και κρατικών ηγεσιών, μηχανισμών, των όποιων απόψεών τους.
Η σοσιαλιστική δημοκρατία που ο Λένιν θεωρούσε βασικό στοιχείο για το χαρακτηρισμό μιας κοινωνίας σοσιαλιστικής με το σαφή προλεταριακό, ιστορικά, χαρακτήρα της δίνει τη δυνατότητα περάσματος στην αυτοδιευθυνόμενη κοινωνία που και αυτό είναι ανάγκη του κάθε ανθρώπου να ορίζει από κοινού με όλους την τύχη του.
Καζαντζίδης Γιώργος
Ριζοσπάστης - 16 Ιανουαρίου 2009
