Η θέση του Κόμματος ότι ο υπαρκτός σοσιαλισμός ανατράπηκε δεν είναι σωστή. Σίγουρα υπήρχαν κι αποκαλύφθηκαν υπονομευτικές - ανατρεπτικές δράσεις, αλλά αυτές ήταν συστατικό μέρος μιας αντεπανάστασης που είχε κοινωνικοοικονομική αναφορά. Η περεστρόικα κι η κατάληξή της ήταν η τελική πράξη αυτής της διαδικασίας που οι ρίζες της πάνε δεκαετίες πίσω κι έχει να κάνει με την ίδια την εξέλιξη της σοβιετικής κοινωνίας.
Εδώ αρχίζουν οι διαφορετικές ερμηνείες. Ηταν ή δεν ήταν υπαρκτός σοσιαλισμός σ' αυτές τις χώρες;
Ο Κ. Μαρξ στην ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΓΚΟΤΑ (εκδ. Σ.Ε. σελ. 12 - 13) αναφέρει: «Μέσα στη συντροφική κοινωνία, τη θεμελιωμένη στην κοινοκτημοσύνη των μέσων παραγωγής, οι παραγωγοί δεν ανταλλάσσουν τα προϊόντα τους. Το ίδιο και η εργασία που έχει ξοδευτεί για την παραγωγή προϊόντων δεν παρουσιάζεται εδώ σαν αξία αυτών των προϊόντων...». Κι αμέσως πιο κάτω: «Εδώ έχουμε να κάνουμε με μια κομμουνιστική κοινωνία, όχι όπως έχει εξελιχθεί πάνω στη δική της βάση, μα αντίθετα όπως ακριβώς προβάλλει από την κεφαλαιοκρατική κοινωνία...». Εδώ ο Μαρξ μας λέει ότι στην κατώτερη φάση του κομμουνισμού, το σοσιαλισμό, δε θα υπάρχουν εμπορευματοχρηματικές σχέσεις.
Ο Φρ. Ενγκελς στο ΑΝΤΙ - ΝΤΙΡΙΝΓΚ (εκδ. Αναγνωστίδης, σελ. 420) το λέει ολοκάθαρα: «Από τη στιγμή που η κοινωνία θα πάρει στην κατοχή της τα μέσα παραγωγής, παραμερίζεται η εμπορευματική παραγωγή και, συνεπώς, η κυριαρχία του προϊόντος πάνω στους παραγωγούς. Η αναρχία που επικρατούσε στην κοινωνική παραγωγή αντικαθίσταται από τη σχεδιοποιημένη συνειδητή οργάνωση της παραγωγής...».
Ο Ι. Β. Στάλιν στο βιβλίο του ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΣΣΔ (1951-52) μας εξηγεί για τη διατήρηση της εμπορευματικής παραγωγής και του νόμου της αξίας στο σοσιαλισμό έστω και περιορισμένα. Βλέπουμε να υπάρχει μια διαφοροποίηση από τη μαρξιστική σκέψη και προσπάθεια προσαρμογής της στα σοβιετικά δεδομένα με υποκειμενικό τρόπο. Οι αλλαγές και οι μεταρρυθμίσεις στα επόμενα χρόνια θα διευρύνουν κι εδραιώσουν αυτή τη θέση με αρνητικά αποτελέσματα.
Αλλο βασικό γνώρισμα του σοσιαλισμού είναι η διαδικασία απονέκρωσης του κράτους. Ο Β. Ι. Λένιν αναλύοντας το ΑΝΤΙ-ΝΤΙΡΙΝΓΚ του Ενγκελς στο ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ (εκδ. Σ.Ε., σελ. 21) αναφέρει: «Για απονέκρωση και μάλιστα, ακόμα πιο ανάγλυφα και πιο παραστατικά, για "αποκοίμισμα" μιλάει ο Ενγκελς με απόλυτη σαφήνεια και κατηγορηματικότητα σχετικά με την εποχή ύστερα από τη σοσιαλιστική επανάσταση».
Ο Μαρξ στην ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΓΚΟΤΑ (εκδ. Σ.Ε., σελ. 24), λέει: «Ανάμεσα στην κεφαλαιοκρατική και την κομμουνιστική κοινωνία βρίσκεται η περίοδος της επαναστατικής μετατροπής της μιας στην άλλη. Και σ' αυτή την περίοδο αντιστοιχεί μια πολιτική μεταβατική περίοδος, που το κράτος της δεν μπορεί να είναι τίποτα άλλο παρά η επαναστατική δικτατορία του προλεταριάτου».
Η οικονομικοκοινωνική καθυστέρηση της Ρωσίας έκανε υπαρξιακό ζήτημα την ανάπτυξή της μέσω καπιταλιστικής περικύκλωσης. Αυτό είχε κι εσωκομματικές αντιπαραθέσεις. Εκεί όμως που η αντιπαράθεση έγινε πάλη για την εξουσία ήταν με την προώθηση των αλλαγών στο Σύνταγμα το 1936. «Με το Σύνταγμα του 1936 καθιερώθηκε η άμεση αντιπροσώπευση, στη βάση της εδαφικής αρχής (εκλογική μονάδα έγινε η περιφέρεια και η αναλογία εκπροσώπησης με βάση τον αριθμό κατοίκων)...» (ΘΕΣΗ 24).
Είναι φανερό ότι μ' αυτές τις αλλαγές τα Σοβιέτ απονευρώνονται κι οι εργάτες δεν ασκούν ουσιαστικά κανέναν έλεγχο. Εμφανίζονται οι πολιτικοί καριέρας και με τις αλλαγές στην οργάνωση της παραγωγής κλπ., την εξουσία την ασκούν τα ανώτερα κομματικά, κρατικά και διευθυντικά στελέχη. Ετσι ηττήθηκε και συνετρίβη η γενιά της Επανάστασης που μπορούσε και ήταν η εγγύηση της εργατικής εξουσίας, της δικτατορίας του προλεταριάτου στη μεταβατική περίοδο. Και δεν εννοώ μόνο ορισμένα κορυφαία στελέχη, αλλά όσους αντιστέκονταν στις αλλαγές που καθιέρωνε το Σύνταγμα του 1936. Με αυτές τις αλλαγές διαπιστώνει ο Στάλιν («Απαντα» τ. 14, εκδ. Σ.Ε., σελ. 179) ότι: «... η ολοκληρωτική νίκη του σοσιαλιστικού συστήματος σε όλους τους τομείς λαϊκής οικονομίας είναι τώρα γεγονός» και πιο κάτω (σελ. 180-181) αμφισβητεί ουσιαστικά τη δικτατορία του προλεταριάτου: «... Μπορούμε ύστερα απ' αυτό να ονομάσουμε την εργατική μας τάξη προλεταριάτο; Είναι σαφές ότι δεν μπορούμε». Είναι, λοιπόν, λάθος να λέμε ότι οι εσωκομματικές διαμάχες ήταν μόνο για την εξουσία. Αντίθετα αυτές είχαν ουσία. Το κράτος όχι μόνο δεν αρχίζει τη διαδικασία απονέκρωσής του, αλλά δυναμώνει τους μηχανισμούς του, ενώ και στο Κόμμα ο συγκεντρωτισμός περιορίζει σημαντικά τη δημοκρατία. Αυτό περνά και στη σοβιετική κοινωνία.
«Αρα από το 1936 και μετά μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι στη Σοβιετική Ενωση δημιουργήθηκε ένας νέος σχηματισμός, ο σοβιετικός, στον οποίο η κυριότητα των μέσων παραγωγής και των φυσικών πόρων ανήκε στο κράτος και η κατοχή, διαχείριση ανήκε στη διευθύνουσα τάξη» (Κώστας Κάππος, ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΥ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ, εκδ. «Αλφειός» 2000, σελ. 66-67).
Είναι, λοιπόν, φανερό ότι η οπορτουνιστική στροφή στο 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ (1956) δεν έγινε με παρθενογένεση, αλλά εξέφραζε την ολοκληρωτική επιβολή της διευθύνουσας τάξης και την περιθωριοποίηση σ' ό,τι απέμεινε από μπολσεβικισμό. Η στροφή όμως έγινε 20 χρόνια πριν.
Η διευθύνουσα τάξη της ΕΣΣΔ λόγω γεωπολιτικών συμφερόντων απ' τις αντιθέσεις της με τον ιμπεριαλισμό, με ατού την κρατικοποίηση των μέσων παραγωγής και του φυσικού πλούτου, με εργαλείο τον κεντρικό σχεδιασμό, αλλά και την ισχυρή επιρροή της Οχτωβριανής Επανάστασης στην υφήλιο, βοηθούσε αντιιμπεριαλιστικά κι επαναστατικά κινήματα όχι όμως πάντα με επάρκεια και συνέπεια, όπως αποκτά ο διεθνής χαρακτήρας της προλεταριακής - σοσιαλιστικής επανάστασης. Πρώτο σημαντικό αρνητικό βήμα ήταν η οριστική διάλυση της Κομιντέρν (1943). Ακόμα έχοντας υπόψη την ομιλία του Τσε Γκουεβάρα για το Βιετνάμ (ΚΕΙΜΕΝΑ, εκδ. Σ.Ε.) και τη στάση της ΕΣΣΔ απέναντι στη δικτατορία του Βιντέλα στην Αργεντινή (1976-83) κ.ά.
Σίγουρα ο ιμπεριαλιστικός πυρηνικός εκβιασμός ήταν καίριας σημασίας αρνητικός παράγοντας, αλλά η πολιτική της «ειρηνικής συνύπαρξης» εκτός από ουτοπική βόλευε τη διευθύνουσα τάξη της ΕΣΣΔ.
Πρέπει να απαντηθεί, γιατί η αντεπανάσταση σε Ουγγαρία, Τσεχοσλοβακία, Πολωνία βρήκε πρόσφορο έδαφος σε εργάτες; Τι ήταν το καθεστώς Τσαουσέσκου στη Ρουμανία; (εκλεκτός σύντροφος των «ανανεωτών του ΚΚΕ Εσωτερικού»). Γιατί οι εργαζόμενοι σ' αυτές τις χώρες στη μεγάλη τους πλειοψηφία αδιαφορούσαν; Δεν είχαν σοσιαλιστική συνείδηση; Ετσι φαίνεται.
Η ΚΕ να μας πει γιατί τόσα κορυφαία στελέχη ενώ έζησαν σ' αυτές τις χώρες δεν είδαν τι συμβαίνει; Δεν έβλεπαν ούτε τη διαφθορά που έφθανε ως τα ανώτατα κλιμάκια; Γιατί υποστήριζε την περεστρόικα πάνω από ενάμιση χρόνο από τη νίκη της αντεπανάστασης στις υπόλοιπες χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού (Νοέμβρης '89 - Ιούνης '91);
Απ' τις εμπειρίες αυτών των χωρών κρατάμε τα θετικά. Τα αρνητικά τα εξετάζουμε και βγάζουμε τα συμπεράσματά μας και ελπίζω να ανοίξει πραγματικά ο διάλογος και να μην κλείσει, ουσιαστικά, με την αποδοχή ή όχι του «υπαρκτού σοσιαλισμού». Η επιστημονική έρευνα δεν μπαίνει σε καλούπια, απλά θα καθυστερήσει και μάλιστα σε κρίσιμες εποχές.
Κλείνω με τα λόγια του Κώστα Κάππου που με βρίσκουν σύμφωνο: «Στις χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού υπήρχε ένας ιδιαίτερος κοινωνικός σχηματισμός με δικές του παραγωγικές σχέσεις, δικό του εποικοδόμημα, με ανταγωνιστικές τάξεις (διευθύνουσα - εκτελούσα). Υπήρχε ένας αντιιμπεριαλιστικός - αντικαπιταλιστικός σχηματισμός, που τον ονομάζουμε σοβιετικό.
Αυτός ο σχηματισμός δεν είναι το πρότυπό μας. Πρότυπό μας είναι ο σοσιαλισμός - κομμουνισμός των Καρλ Μαρξ - Φρ. Ενγκελς - Β. Ι. Λένιν που είναι η σημαία όλων των ελευθεριών» (ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΥ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ, σελ. 317).
Γιάννης Μπιλλήρης
Κάλυμνος
Ριζοσπάστης - 20 Ιανουαρίου 2009
