Οι Θέσεις μπαίνουν σε βάθος και δένονται καλά με το Πρόγραμμά μας. Επιχειρούν μια καλοπροαίρετη διερεύνηση, μέσα στο γενικό προσανατολισμό των κομμουνιστών που 'χουν απώτερο στόχο τον κομμουνισμό, όπου έχουν εξαφανιστεί οι τάξεις, δεν υπάρχει Κράτος αλλά αυτορρύθμιση της Κοινωνίας, που έχει τόσο αναπτύξει τις παραγωγικές δυνάμεις που μπορεί να παρέχει στον καθένα αγαθά «σύμφωνα με τις ανάγκες του».
Η πορεία προς το στόχο αυτό περνά από το «ανώριμο στάδιο του Κομμουνισμού», το Σοσιαλισμό. Και στην ενιαία σχετική επεξεργασία που κάνουν οι κλασικοί μας, καμιά σχέση δεν έχει αυτή η «ανωριμότητα» με ατέλειες, με κάτι μη επαρκές κλπ., συνειρμούς που θα μπορούσε να 'χει κάποιος διαβάζοντας μερικά σημεία των Θέσεων.
Ο Σοσιαλισμός έχει τους δικούς του κανόνες: Τη Δικτατορία του Προλεταριάτου, που «οπλισμένο επιβλέπει» τους διοικητές - υπαλλήλους - διαχειριστές που παίρνουν μισθό εργάτη. Το κεντρικό σχεδιασμό για την ικανοποίηση των αναγκών όλης της κοινωνίας. Και για την ατομική κατανάλωση, το «στον καθένα σύμφωνα με την εργασία του».
Αυτός ο Σοσιαλισμός ανατράπηκε (με το σωστό περιεχόμενο που δίνουμε στον όρο «ανατροπή», για το οποίο δεν πείσθηκα ακόμα πως δεν ανταποκρίνεται καλύτερα ο όρος «πτώση»). Και βέβαια η πορεία σοσιαλιστικής οικοδόμησης (που αρχίζει με την απόσπαση από τους Καπιταλιστές της Εξουσίας και των μεγάλων μέσων παραγωγής), πρέπει να είναι τέτοια που να μειώνονται συνεχώς η όποια ατομική παραγωγή και ο όποιος ατομικός χαρακτήρας παραγωγικής ιδιοκτησίας και ιδιαίτερων συμφερόντων των συνεταιρισμένων. Αυτό θα γίνεται ευθύγραμμα; Ή διαλεκτικά, σε σχέση με τα νέα προβλήματα και λάθη, με την περικύκλωση κλπ;
Καλά κάνουμε και ψάχνουμε στη ρίζα, στις παραβιάσεις στην οικονομία. Στην ανάλυσή μας όμως συχνά αναφέρουμε ότι «δεν προχώρησαν στις κομμουνιστικές σχέσεις». Και με τον όρο αυτό πάει στο μυαλό το «στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του» (αφού ο κεντρικός σχεδιασμός υπάρχει και στον Σοσιαλισμό και στον Κομμουνισμό και πουθενά δεν αμφισβητούμε τη δικτατορία του προλεταριάτου). Νομίζω ότι είναι λάθος. Το «στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του» ήταν τελείως ανέφικτο για τις παραγωγικές συνθήκες σ' όλο το διάστημα της 70χρονης εποποιίας, θα είναι ανέφικτο και στο εγγύς προβλεπόμενο μέλλον επιπέδου δεκαετιών, θα είναι και άδικο όσο υπάρχει έστω και ένας εκμεταλλευόμενος στη Γη από κάποιον τοπικό Καπιταλισμό. Γιατί να μην πούμε δεν προχώρησαν «στις σοσιαλιστικές σχέσεις»; Δε φτάνανε αυτές για να διορθωθούν οι παρεκκλίσεις; Αλλωστε, τα στοιχεία που δίνουμε, όλα, αφορούν τέτοιες παρεκκλίσεις (βάλανε την αγορά, το κριτήριο κέρδους κλπ.).
Οσο για το «Νόμο της Αξίας», πέρα από τις διαφωνίες και τα ψαξίματά τους σε κάτι πρωτόγνωρο (και κει βλέπουμε ακόμα μια εκδήλωση της δημοκρατικότητας του Κόμματος επί Στάλιν), πρέπει να κρατήσουμε την ουσία: Στο σοσιαλισμό και ο κεντρικός σχεδιασμός και η κατανομή των αγαθών ατομικής κατανάλωσης μετριόνται με την αξία, δηλαδή με τις ώρες δουλειάς που ενσωματώνεται στα προϊόντα. Και έτσι μόνο μπορεί να εφαρμοστεί και το «σύμφωνα με την εργασία του». Και αν κάποια προϊόντα είναι και εμπορεύματα, όπως το αποδεχόμαστε στο κείμενο, πρέπει να διακρίνουμε πως δεν είναι εμπορεύματα με το στοιχείο της κερδοσκοπίας που υπάρχει στον Καπιταλισμό, που απομακρύνει συχνά την τιμή τους από την αξία τους, που κάποια θάβονται για να ανέβουν οι τιμές, που παίζονται στις δημοπρασίες, το χρηματιστήριο κλπ. Εχουν το στοιχείο εμπορεύματος μόνο στο μέτρο που δεν μπορούμε ν' αποφασίσουμε λεπτομερώς για την κατανομή και διάθεσή τους, στο μέτρο που ισχύει η προσφορά και ζήτηση σε σοσιαλιστικές συνθήκες, πολύ πιο περιορισμένα απ' ό,τι στον Καπιταλισμό. Ετσι π.χ. δεν μπορεί να απομακρυνθεί η τιμή από την αξία τους παρά μόνο με κοινωνική απόφαση, χωρίς ατομική κερδοσκοπική ωφέλεια. Και γι' αυτό αποτελεί καραμπινάτη παραβίαση του σοσιαλισμού η παράλληλη και μαύρη αγορά, που είχαν τα πολιτικά μέσα να την εκμηδενίσουν. Εχω την εντύπωση ότι το κείμενο σε μερικά σημεία είναι ασαφές σε σχέση με τα παραπάνω.
Καλά κάνουμε και συνδέουμε διαλεκτικά τις οικονομικές παραβιάσεις του σοσιαλισμού με το Εποικοδόμημα, με το επιτελείο της εξουσίας, με τη διαλεκτική επαφή του με τις μάζες. Αλλά νομίζω πως δεν προχωράμε στο σημείο αυτό όσο πρέπει. Η Ιστορία έχει διδάξει πως η εξουσία δημιουργεί τα δικά της συμφέροντα επιβίωσης, απομακρύνεται από τους εξουσιαζόμενους. Στη Γαλλική Επανάσταση ήταν χαρακτηριστική η εξέλιξή της στο Βοναπαρτισμό.
Το αντίδοτο είναι ο εργατικός έλεγχος του Λένιν και το κείμενο κάνει σημαντικά θετικό άνοιγμα: «Απρόσκοπτη κριτική». Αποσπασματικό όμως και όχι δεμένο με την οικονομική ανάλυση. Και πρέπει να βρούμε περισσότερα στοιχεία για το πώς απομακρύνθηκαν από τον εργατικό έλεγχο πώς απομάκρυναν τις μάζες και γιατί η κριτική δεν τους άγγιζε. Γιατί υπήρξε κριτική. Αλήθεια πώς απομάκρυναν τον Μπουλγκάνιν; Και ποιες δικλίδες θα βρούμε να μην μπορούν; Το φιλμ «Πριμ» κάτι έψαχνε. Και νομίζω ότι κυρίως έβαζε ανάγλυφα τις ευθύνες του μέλους της Κοινωνίας, πρώτα απ' όλα του Κομμουνιστή, να μην κάνει την πάπια, να μη βολεύεται.
Σ' αυτό τον έλεγχο, σ' αυτή τη βελτίωση της σοσιαλιστικής μας δημοκρατίας πρέπει να δώσουμε βάρος και να ξαναενθουσιάσουμε τις μάζες, που μας βλέπουν τώρα καχύποπτα.
Δε νομίζω ότι έχουμε αρκετά ιστορικά επιχειρήματα για να πούμε πως θα 'πρεπε να είναι καλύτερα οργανωμένα τα πράγματα πριν, κατά και αμέσως μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Εκεί δόθηκε μια γιγάντια νικηφόρα μάχη του Σοσιαλισμού ενάντια στον επιτιθέμενο Καπιταλισμό. Η ανάγκη να διατηρηθεί η αντιφασιστική Συμμαχία σ' όλες τις φάσεις της μάχης αυτής δεν ήταν οπορτουνισμός, ήταν ιστορική εποποιία, που στην κορυφή της εξέφρασε τον ιστορικό του ρόλο ένα πρόσωπο καλύτερα από ποτέ, ο Στάλιν. Ακόμα και με τις αναγκαίες υποχωρήσεις του, αφού η Συμμαχία ήταν εύθραυστη ακόμα και το 1944 που οι Αγγλοι είχε συμφωνηθεί να έχουν το πρώτο λόγο στην Ελλάδα και που τη Γαλλία και Ιταλία κατέλαβαν οι καπιταλιστές. Ποιος αμφισβητεί ότι κινδύνευσε και ο Σοσιαλισμός και η Ανθρωπότητα και ο Πολιτισμός και στο όριο αποκρούστηκε το Τέρας; Εχω αμφιβολίες για την ιστορική κριτική που επιχειρούμε, τουλάχιστον τώρα, και μάλιστα μέσα στο πλαίσιο της εξήγησης γιατί ανατράπηκε ο Σοσιαλισμός. Βέβαια και να σκύψουμε καλύτερα, παραπέρα απ' ό,τι κάναμε ήδη, για τις επιλογές του ΚΚΕ το 1943 - 45, να δούμε τα δεξιά λάθη Γάλλων και Ιταλών που επικρίθηκαν και από την Κομιμφόρμ, αλλά γενικά το παγκόσμιο Κομμουνιστικό Κίνημα είχε καλό προσανατολισμό και μεταπολεμικά και δεν απεμπόλησε την πάλη των Τάξεων και τις βασικές αρχές μας. Και έκανε και γιουρούσια εκεί που μπορούσε (Κίνα, Κορέα, Σουέζ, Κούβα, Βιετνάμ, Χιλή, Αφγανιστάν κλπ).
Στις Θέσεις 28 και 29 παρουσιάζεται το ιμπεριαλιστικό σύστημα πανίσχυρο και πανέξυπνο, καλά να κάνει τη δουλειά του και το Σοσιαλιστικό όλο λάθη. Κι όμως και στην παραγωγή έκανε θαύματα, περνώντας τους Αμερικάνους στο ατσάλι και θριαμβεύοντας στο Διάστημα και στην αέναη πάλη για την ανατροπή του Καπιταλισμού που εγκαινίασε ο Μαρξ είχε επιτυχίες και έκανε τα γιουρούσια που ανέφερα και για την Παγκόσμια Ειρήνη πάλευε σωστά και τους «πέρσιγκ και Κρουζ» απέκρουσε και βοήθησε τα αντιαποικιοκρατικά κινήματα σ' όλη τη Γη. Ακόμα και η οπορτουνιστική παρέκκλιση του «ευρωκομμουνισμού» επικρίθηκε από τη Σοβιετική Ενωση.
Νομίζω ότι το κύριο που μπορούμε να βγάλουμε σήμερα για την Ανατροπή είναι οι οπορτουνιστικές επιλογές στο 20ό Συνέδριο και μετά, η οπισθοδρόμηση στην οικονομία με την «παράλληλη αγορά» και το δέσιμό της με την εξουσία που κατρακυλούσε σε αντισοσιαλιστικές επιλογές, ώσπου γεννήθηκε η Γκορμπατσοφική αντεπανάσταση.
Και βέβαια να μην ξεχνάμε: Μ' όλες τις ατέλειες και προβλήματα, το σύνολο της 74χρονης παρουσίας του Σοσιαλισμού στον 20ό αιώνα, αποτελεί τη σύγχρονη εποποιία του Ανθρώπινου Πολιτισμού, που με το Μεγάλο Οκτώβρη έκανε ένα άλμα προς τα μπρος.
Κώστας Τζατζάνης
ΚΟΠ
Ριζοσπάστης - 26 Νοεμβρίου 2008
