Στις θέσεις της ΚΕ του ΚΚΕ για το σοσιαλισμό ξεχωρίζουν δύο κομβικά σημεία που μολονότι έχουν υποχωρήσει στην παγκόσμια ιδεολογική και πολιτική διαπάλη, αποτελούν παρακαταθήκη για την κοινωνική πρόοδο της ανθρωπότητας.
1) Οι επιχειρήσεις και τα κράτη που διευθύνει η αστική τάξη οργανώνουν τη βάναυση εκμετάλλευση της εργατικής τάξης, τον οικονομικό και στρατιωτικό πόλεμο με την αναπαραγωγή των οικονομικών, διατροφικών, οικολογικών και πολιτισμικών κρίσεων. Η κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας στα κοινωνικοποιημένα μέσα παραγωγής με την οργάνωση της παραγωγής από τις εργάτριες και τους εργάτες βάσει σχεδίου προϋποθέτει την ολόπλευρη επιστημονική τους ανάπτυξη (φροντίδα της επαναστατικής εξουσίας). Η αντικατάσταση του καπιταλισμού από τον σοσιαλισμό θεωρείται κοινός τόπος για όσους είμαστε κομματικά μέλη, όμως ο εμπλουτισμός της θέσης 31 με πιο αναλυτικές και συγκεκριμένες αποδείξεις της ορθότητας του ισχυρισμού στην ελληνική κοινωνία θα δώσει σημαντικά εφόδια να αντεπιτεθούμε στη μάχη των ιδεών. Ποιοι είναι οι βασικοί παραγωγικοί τομείς σήμερα στη χώρα, ποιος είναι ο καταμερισμός της εργασίας σε αυτούς (απ' όπου θα προκύψει και πιο καθαρή εικόνα των κοινωνικών τάξεων και της προσφοράς των μεταναστών) σε ποια σημεία της παραγωγής πραγματοποιείται η κλοπή υπεραξίας και η συσσώρευση κεφαλαίου και, τέλος, σε ποιους τομείς εμποδίζεται η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων από την κρατική παρέμβαση προς όφελος των καπιταλιστών. Οι απαντήσεις θα δώσουν αέρα στο εργατικό κίνημα (φορέα της επανάστασης) και θα βοηθήσουν την προσπάθεια οικοδόμησης του Κόμματος στους νευραλγικούς τομείς (όπου παίζεται το παιχνίδι της εξουσίας). Η παρουσίαση στο 4ο κεφάλαιο του απολογισμού από το 17ο συνέδριο έχει παραθέσει ασύνδετα σχετικές εξελίξεις στην ελληνική οικονομία μεταφερμένες από τις αστικές αναλύσεις (26-37) στις οποίες απουσιάζουν οι παραγωγικές δυνάμεις και οι παραγωγικές σχέσεις (τις οποίες περιγράφουμε ξεκομμένα από το ρόλο τους στην παραγωγή: 38-44). Ομως, η έμφαση που δίνουμε στο θέμα προμηνύει πως πιο χειραφετημένα θα αναπτύξουμε το επόμενο διάστημα την οικονομική ανάλυση με βάση τη θεωρία.
2) Το κομμουνιστικό κίνημα οφείλει να αναδείξει την προσφορά της πρώτης προσπάθειας σοσιαλιστικής κοινωνικής οργάνωσης και να υπερασπίσει την ιστορική μνήμη του σοσιαλισμού, να αφομοιώσει την υπάρχουσα θεωρία για τη σοσιαλιστική οικοδόμηση και να δώσει απαντήσεις για τις αιτίες του κοινωνικού πισωγυρίσματος στην ΕΣΣΔ, όλα αυτά ως προϋπόθεση για να καθοδηγήσει με επιτυχία την επόμενη επανάσταση και εξουσία. Μελετώντας τι πήγε στραβά στη Σοβιετική Ενωση θα βγάλουμε τα αναγκαία συμπεράσματα για το τι πρέπει να κάνουμε διαφορετικά ή πιο επίμονα στο μέλλον. Το ξεχώρισμα της ήρας από το στάρι θα συνεχίσει να μας απασχολεί για πολλά χρόνια ακόμα, ενώ δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η ανάπτυξη της θεωρίας του μαρξισμού - λενινισμού θα συμπεριλάβει καινούριες έννοιες που οι κλασικοί δεν είχαν ακόμα μπροστά τους (ο έλεγχος της θεωρίας με το κριτήριο της πράξης δεν μπορούσε να γίνει πριν παρουσιαστούν οι δυσκολίες που αντιμετώπισαν οι κοινωνίες που είχαν ως οδηγό τις υποδείξεις τους).
Τρία σημεία που έχουν επανειλημμένα αναδειχτεί από ιδεολογικούς αντιπάλους, αλλά και από απλούς παρατηρητές και κατοίκους στις σοσιαλιστικές δημοκρατίες ως μελανά σημεία του σοσιαλισμού που οικοδομήθηκε τον περασμένο αιώνα περιμένουν ακόμα απάντηση:
1) Η μη επάρκεια σε βασικά καταναλωτικά αγαθά, η απουσία ποικιλίας και ποιότητας σε πολλά από αυτά και γενικότερα η δυσκοιλιότητα στην ανανέωση της παραγωγής.
Στον καπιταλισμό, η αστική τάξη ασκεί βία (διευθύνει) πάνω στην εργατική τάξη που κινεί την παραγωγική διαδικασία (στις φάσεις ανάπτυξης). Ποιος είναι ο φορέας της καινούριας βίας στο σοσιαλισμό - κομμουνισμό; Αν είναι το νεοσύστατο εργατικό κράτος, τότε πρέπει να νομιμοποιήσει το δικαίωμα άσκησης βίας (να πείσει) στη συνείδηση τόσο των εργαζομένων στις σοσιαλιστικές επιχειρήσεις, όσο και στα τμήματα του πληθυσμού που δεν έχουν ακόμα ενταχθεί στον κεντρικό σχεδιασμό. Ο διακηρυγμένος τρόπος είναι να μεταφέρει συγκροτημένα στους ίδιους τους εργαζόμενους την ευθύνη του καθορισμού των πλάνων και να ενισχύσει ολόπλευρα τους μηχανισμούς που θα εξασφαλίζουν τη συμμετοχή τους στα κέντρα λήψης αποφάσεων. Ετσι μόνο επιτυγχάνεται η ανάπτυξη του σοσιαλιστικού ανθρώπου. Προσεχτικά πρέπει να δούμε πως θα αποφύγουμε τη στερέωση των κέντρων αποφάσεων αποκλειστικά στις κομματικές δομές, πραχτική που αποξενώνει την πλειοψηφία των ανθρώπων από τα κοινά, κάτι που παρατηρήθηκε στη Σοβιετική Ενωση. Με βάση την εμπειρία που συγκεντρώνουμε από το κίνημα να μελετήσουμε ποιες οργανωτικές μορφές το δυναμώνουν αυτοδύναμα και σε διαλεχτική ενότητα με την πολιτική του έκφραση.
2) Ο φόβος ελεύθερης έκφρασης των φρονημάτων και οι περιορισμοί στη μετακίνηση, στην πρόσβαση σε πληροφορίες.
Σε ποιο έδαφος αναπτύσσεται ο φόβος; Προφανώς όταν η εκδήλωση ασυμφωνίας συνεπάγεται αρνητικές συνέπειες για το διαφωνούντα. Μια λύση στο πρόβλημα είναι η κατοχύρωση της ελευθερίας στην κριτική (χωρίς τον όρο να «υπερασπίζει το σοσιαλισμό») και η ενθάρρυνση της έκφρασης όχι μόνο στην εσωκομματική ζωή, αλλά ευρύτερα στις κοινωνικές οργανώσεις και στα καφενεία. Το κατά πόσο διευκολύνουν τον ιδεολογικό προβληματισμό να ενταχθεί στα κριτήρια ανάδειξης στελεχών. Τα παραπάνω σε συνθήκες οξυμένης ταξικής σύγκρουσης πραγματοποιούνται δυσκολότερα.
Κάθε κρίκος της κομματικής καθοδήγησης ξέρει πάντοτε καλύτερα; Συχνά δεν αναγνωρίζουμε και δε διαπαιδαγωγούμε πώς δεν είναι δεδομένη η σωστή ή λάθος γραμμή σε κάθε πρόβλημα που προκύπτει. Χρειάζεται να μελετήσουμε πώς οργανώνουμε την ιδεολογική διαπάλη και την έρευνα με τρόπο που να ενεργοποιεί όλους τους ενδιαφερόμενους και να εξασφαλίζει κύρος και αποτελεσματικότητα στις αποφάσεις. Πόσο ανοιχτά μπορούμε να κουβεντιάζουμε τα θέματα που απασχολούν τις εκάστοτε ηγεσίες και τους ειδικούς; Είναι δυνατό να διοικείται μια κοινωνία κομμουνιστικά αν οι αποφάσεις παίρνονται σε στενό κύκλο και στη συνέχεια πρέπει να «πειστούν» οι μάζες «για το καλό τους»; Οι εκάστοτε μειοψηφίες πώς θα πρέπει να ενσωματώνονται;
Ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός προϋποθέτει εθελοντές ομοϊδεάτες και κοινή στόχευση, αποτελεί χαρακτηριστικό του κόμματος νέου τύπου, είναι απαραίτητος για την ενιαία πολιτική έκφραση της εργατικής τάξης απέναντι στην αστική δικτατορία. Αμφιβάλλω ότι αποτελεί βιώσιμη οργανωτική πρόταση κοινωνικού συστήματος, πολύ περισσότερο δεν αποτελεί πρόσφορη μέθοδο οργάνωσης της επιστημονικής έρευνας. Στο βαθμό που το κόμμα βρίσκεται στην ηγεσία της επανάστασης θα προτείνει τις μορφές εξουσίας που θα αντικαταστήσουν το αστικό κράτος. Οι αρχές με τις οποίες θα λειτουργούν δεν μπορεί να αποτελούν αντιγραφή της εσωκομματικής λειτουργίας σε μεγαλύτερη κλίμακα, γιατί πλέον πρέπει να αγκαλιάζουν το σύνολο των εργατών και των συμμάχων.
Πάλη των αντιθέτων μέσα στην ενότητά τους, άρνηση της πρότερης κατάστασης για να έρθει αλλαγή, ποιοτικές μετατροπές, όλοι οι νόμοι της διαλεχτικής κίνησης ασφυκτιούν όταν προωθούμε ένα μοναδικό τρόπο σκέψης και ανάλυσης, πνίγοντας την αμφισβήτηση στο όνομα της ιδεολογικοπολιτικής ενότητας (που χτίζεται συνεχώς).
3) ο σφετερισμός που προέκυπτε από την πλεονεκτική θέση στην οποία βρίσκονταν ο κομματικός μηχανισμός συγκριτικά με τα υπόλοιπα μέλη της κοινωνίας.
Πώς θα παραμένει υγιές το κομμουνιστικό κόμμα σε συνθήκες όπου τα μέλη του περνάνε από την αντιπολίτευση στην εξουσία; Ολοι οι άνθρωποι δικαιούνται και οφείλουν να συμμετέχουν σε χειρωνακτική, πνευματική και διοικητική εργασία (αυτό να ξεκινάει από τα σχολεία και να επεκταθεί στην παραγωγή). Ο χρόνος μεταξύ των τριών λειτουργιών μπορεί να ρυθμίζεται ανά περίοδο, αλλά κάθε μέλος της κοινωνίας θα κρίνεται και στους τρεις τομείς. Μόνο έτσι εξασφαλίζεται η απουσία της γραφειοκρατίας, γιατί μόνο έτσι όλοι γνωρίζουν το σφυρί, το δρεπάνι, την πένα και το χαρτί. Κομματικά στελέχη που παραμένουν για μεγάλα διαστήματα εκτός παραγωγικής διαδικασίας, βλάπτουν το κόμμα σε βάθος χρόνου (λίγες εξαιρέσεις δεν αναιρούν τον κανόνα) και σε κόμματα εξουσίας η παραπάνω διαπίστωση έχει νομοτελειακό χαραχτήρα.
Είναι στα ζητούμενα της θεωρίας αν η ανθρωπότητα μπορεί να αναπτυχθεί πιο αποτελεσματικά καταργώντας σταδιακά την εξειδίκευση της εργασίας (διαφορετικά πάντοτε θα υπάρχουν τάξεις, ακόμα κι αν πετύχουμε να μη διαχωρίζονται σε εκμεταλλευτικές και καταπιεζόμενες) ή αν η κομμουνιστική κοινωνία θα αναπτύσσεται βασισμένη στην άμιλλα μεταξύ των διαφορετικών παραγωγικών τομέων και στην εξασφάλιση της συμμετοχής όλων των ανθρώπων στις βασικές μορφές εργασίας κατά τη διάρκεια του βίου τους. Σε περίπτωση που το δεύτερο είναι πιθανότερο, οφείλουμε να ανακαλύψουμε και να κατοχυρώσουμε τους μηχανισμούς διαλόγου των παραγωγικών δυνάμεων στο σοσιαλισμό.
Φάνης Μισιρλής
Λέκτορας Βιολογίας, ΚΟΒ Βρετανίας
Ριζοσπάστης - 9 Δεκεμβρίου 2008
